वनस्पती रोग

 

आंब्यावरील किडी : 

१) तुडतुडे : ही कीड आंब्यावरील सर्वात हानीकारक असून प्रथम आंब्याची कोवळी पालवी, मोहोर आणि लहान फळातील रस शोषून घेतात. त्यामुळे मोहोर आणि लहान फळांची गळ होते. तसेच तुडतुड्यांनी शरीराबाहेर टाकलेल्या चिकट द्रवामुळे मोहोरावर आणि पानांवर काळ्या रंगाची बुरशी वाढते. त्यामुळे आंब्याची पाने काळी पडतात आणि पानांतील कर्बग्रहणाची (प्रकाशसंश्लेषण) क्रिया मंदावते. 

शेंडे पोहरणारी अळी : ही कीड प्रामुख्याने लहान रोपांना आणि नवीन लागवड केलेल्या कलमांना अपाय करणारी आहे. ह्या अळ्या जुलै ते ऑगस्ट या महिन्यात नवीन व कोवळी फूट पोखरतात. त्यामुळे शेंडे वाळून जातात. तसेच मोहोर निघाल्यावर मोहोराचा दांडा पोखरतात, त्यामुळे मोहोराची गळ होते. या किडीचे नियंत्रणासाठी कीड ग्रस्त काड्या कापून त्याचा अळीसह नाश करावा. 

३) फळमाशी : आंब्याच्या फळांच्या सालीत ही फळमाशी अंडी घालते. अंड्यातून २ - ३ दिवसांत अळ्या बाहेर येतात आणि त्या फळांचा गर खातात. फळमाशी सालींच्या आतील भागावर उपजिवीका करते. त्यामुळे तीचे नियंत्रण करणे अवघड जाते. झाडावरील किडग्रस्त फळे आणि झाडाखाली पडलेली फळे एकत्र गोळा करून अळीसह त्याच नाश करावा. 

४) वाळवी : ही कीड झाडाची मुळे, फांद्या आणि खोडावरील सालीवर आपली उपजीविका करते. मुळावर मोठ्या प्रमाणात प्रादुर्भाव झाल्यास पुर्ण झाड वाळून जाते झाडाकडे दुर्लक्ष झाल्यास खोडावर मातीचा पापुद्रा तयार. होऊन त्याखाली वाळवी राहून झाडाची साल खाते. कालांतराने वाळवीच्या प्रादुर्भावाने पुर्ण खोड पोखरले जाऊन त्याची ढोली तयार होते. वाळवीचा प्रादुर्भाव लहान रोपांपासून मोठ्या झाडांपर्यंत होतो. 

५) मिजमाशी :काळसर रंगाची लहान माशी मोहोराच्या दांड्यावर तसेच पालवीच्या दांड्यावर अंडी घालते. अंड्यातून १ - २ दिवसांत अळी बाहेर येते. मोहोराच्या आणि पालवीच्या आतील पेशी खाते. त्याठिकाणी गाठी होऊन त्या गाठी नंतर काळ्या पडतात. त्यामुळे मोहोर आणि पालवी वाळते. ६) पिठ्या ढेकूण :या किडीची छोटी पिल्ले तसेच पूर्ण वाढ झालेले ढेकूण मोहोरावर तसेच फळावर मोठ्या प्रमाणात आढळून येतात. पुर्ण फळ कापूस लावल्याप्रमाणे पांढरे दिसते. या किडीचा प्रादुर्भाव एप्रिल - मे महिन्यामध्ये तापमान वाढावयास लागल्यावर मोठ्या प्रमाणात आढळतो. या किडीचे नियंत्रण करण्यासाठी किडीची पिल्ले व ढेकूण झाडावर चढू नयेत म्हणून खोडावर जमिनीपासून १ फूट अंतरावर चिखलाने खोडाच्या भेगा बुजवून घ्याव्यात आणि त्यावर ४०० गेजच्या प्लॅस्टिकची १ फूट पट्टी बुंध्याभोवती व्यवस्थित गुंडाळावी. 

७) भिरूड : आंब्यावरील जास्त नुकसानकारी कीड म्हणून ओळखतात. कारण हीची अळी प्रथम झाडाची साल व नंतर खोड पोखरून आत जाते व तेथील गाभा खाते. भिरूड लागलेल्या फांद्या वाळतात. झाड कमजोर बनते. अळीने पडलेल्या छिद्रातून भुसा व विष्टा बाहेर येते. लवकर नियंत्रण केले नाही तर संपूर्ण झाड वाळते. 

उपाय : १) या किडीच्या नियंत्रणासाठी ज्या ठिकाणी भुसा बाहेर पडला आहे त्यावरून छिद्र शोधून टोकदार तारेने छिद्रातील जिवंत आळ्या माराव्यात. छिद्रामध्ये नुवा किंवा कार्बन डायसल्फाईडच्या द्रावणात कापसाचा बोळा भिजवून तारेच्या सहाय्याने घालावा आणि बाहेरून छिद्र शेण किंवा चिखलाने लिंपावे. प्रतिबंधक उपाय म्हणून ५०० ग्रॅम गेरू, ५०० ग्रॅम मोरचूद, ५०० ग्रॅम चूना आणि ५०० ग्रॅम प्रोटेक्टंटची १० लि. पाण्यातून खोडावर पेस्ट लावावी. 

रोग: 

१) भुरी : हा बुरशीजन्य रोग असून आंब्यास मोहोर येण्याच्या वेळी ढगाळ आणि दमट हवामान असल्यास या रोगाचा प्रसार मोठ्या प्रमाणात होतो. हा रोग वाऱ्यामुळे प्रसारित होतो. सुरुवातीला त्याची (बुरशीची) सुक्ष्मजाळी मोहोराचा संपूर्ण देठ, फुले आणि फळे यावर तयार होते. नंतर ती पांढऱ्या बुरशीसारखी दिसते. या रोगाचा प्रादुर्भाव झाल्याने मोहोर आणि लहान फालंची गळ होते. 

उपाय : भुरी रोगाच्या नियंत्रणासाठी थ्राईवर ५०० मिली + क्रॉंपशाईनर ५०० मिली आणि हार्मोनी २५० मिलीची १०० लि. पाण्यातून फवारणी करावी. 

२) करपा : या रोगामुळे पानाच्या बाजूच्या कडा करपल्यासारख्या दिसून पानांवर तशाच प्रकारचे डाग पडतात. तसेच फळांवर काळे डाग पडून त्यांची वाढ मंदावते. याचे नियंत्रणासाठी रोगट फांद्या कापून तसेच गळलेली फळे गोळा करून त्यांचा नाश करावा आणि बाग स्वच्छ ठेवावी. 

३) फांद्या वाळणे (पिंक रोग) : सुरुवातीला पांढऱ्या रंगाचे गोलसर ठिपके फांद्यावर दिसतात. त्याची वर्तुळाकार वाढ होऊन एकात एक मिसळून मोठा डाग तयार होतो. ह्या डागांचे प्रमाण वाढल्याने फांदी वाळते. अनेक फांद्या वाळल्याने झाडाची अन्न तयार करणाची क्षमता मंदावते. त्यामुळे फलधारणा कमी होते. याचे नियंत्रणासाठी बुरशीची प्रथम अवस्थेत लागण झालेली दिसताच तो भाग खरडून काढावा. तसेच झाडाच्या व कलमांच्या वाळलेल्या फांद्या कापून काढाव्यात आणि खरवडलेल्या व कापलेल्या ठिकाणी बोर्डोपेस्ट लावावी. 

४) बांडगुळ : आंब्याच्या फांदीवर वाढणारी ही परोपजीवी वनस्पती आंब्याच्या फांदीतून रस शोषून घेते. बांडगुळाचे बी पावसाळ्यात झाडाच्या फांदीवर रुजते. त्याची मुळे सालीतून सरळ आत जातात आणि आतील गाभ्यावर वेष्टन तयार करतात. अशा ठिकाणी फांदीवर गाठ दिसते. झाडाने तयार केलेले अन्न बांडगुळे स्वत:साठी वापरतात. त्यामुळे आंब्याच्या फांद्या, झाडे अशक्त होतात आणि फलेही कमी लागतात. बांडगुळ झाडावर दिसताच ती संपूर्ण काढावीत. बांडगुळे मोठी झाली असल्यास पुर्ण फांदी कापून काढावी. कापलेल्या ठिकाणी बोडोपेस्ट किंवा डांबर लावावे. 

हळदीची पाने करपण्याची अनेक कारणे असू शकतात, त्यापैकी काही प्रमुख कारणे आणि उपाय खालीलप्रमाणे आहेत:

1. पाण्याची कमतरता:

• कारण: जर हळदीला पुरेसे पाणी मिळाले नाही, तर पाने सुकतात आणि करपतात.
• उपाय: हळदीला नियमितपणे पाणी द्या. माती नेहमी ओलसर ठेवा, पण जास्त पाणी साठून राहणार नाही ह्याची काळजी घ्या.

2. जास्त पाणी:

• कारण: जर मुळांमध्ये जास्त पाणी साठले, तर मुळे सडतात आणि पाने पिवळी होऊन करपतात.
• उपाय: पाण्याचा निचरा व्यवस्थित होईल अशा जमिनीत हळद लावा. पाणी साठून राहणार नाही ह्याची काळजी घ्या.

3. पोषक तत्वांची कमतरता:

• कारण: जमिनीमध्ये आवश्यक पोषक तत्वे कमी असल्यास पाने पिवळी पडतात आणि करपतात.
• उपाय: जमिनीची तपासणी करून घ्या आणि आवश्यकतेनुसार खत टाका. शेणखत किंवा कंपोस्ट खत वापरणे फायदेशीर ठरू शकते.

4. बुरशीजन्य रोग:

• कारण: बुरशीजन्य रोगांमुळे पानांवर डाग येतात आणि पाने करपतात.
• उपाय: रोगग्रस्त पाने काढून टाका आणि बुरशीनाशक औषध (fungicide) वापरा.

5. किडींचा प्रादुर्भाव:

• कारण: मावा, तुडतुडे यांसारख्या किडींच्या प्रादुर्भावामुळे पाने खराब होतात आणि करपतात.
• उपाय: कीटकनाशक औषध (insecticide) वापरा आणि किडींना नियंत्रित करा.

6. सूर्यप्रकाश:

• कारण: जर हळदीच्या रोपाला जास्त प्रमाणात थेट सूर्यप्रकाश मिळाला, तर पाने भाजून करपू शकतात.
• उपाय: हळदीला दिवसातील काही तास सावली मिळेल अशा ठिकाणी लावा.

इतर उपाय:

• हळदीच्या रोपाच्या आसपासची जागा स्वच्छ ठेवा.
• नियमितपणे पाने तपासा आणि काही समस्या दिसल्यास त्वरित उपाय करा.

हे काही उपाय आहेत ज्यांच्या मदतीने तुम्ही हळदीच्या पानांचे करपणे थांबवू शकता आणि आपल्या पिकाचे संरक्षण करू शकता.

• मूळ कुजणे (Root rot): जास्त पाणी साठून राहिल्यामुळे मुळे कुजतात आणि झाड वाळू लागते.

उपाय:

1. पाण्याचा निचरा चांगला होईल याची खात्री करा.
2. कुजलेली मुळे छाटून टाका.
3. झाडाला जैविक बुरशीनाशक (fungicide) लावा.


• खताची कमतरता: आवश्यक पोषक तत्वे न मिळाल्याने झाड वाळू शकते.

उपाय:

1. शेणखत किंवा कंपोस्ट खत नियमितपणे द्या.
2. झाडाला आवश्यक असणारी NPK (नायट्रोजन, फॉस्फरस, पोटॅशियम) खते योग्य प्रमाणात द्या.
3. माती परीक्षण करून घ्या आणि त्यानुसार खत व्यवस्थापन करा.


• रोग आणि कीड: शेवग्याच्या झाडावर विविध रोग आणि किडींचा प्रादुर्भाव झाल्यास ते वाळू शकते.

उपाय:

1. झाडाची नियमित तपासणी करा आणि किडी व रोगांचा प्रादुर्भाव दिसल्यास तातडीने उपाययोजना करा.
2. जैविक कीटकनाशकांचा वापर करा. उदा. निंबोळी तेल.
3. रासायनिक कीटकनाशके आवश्यक वाटल्यास तज्ञांच्या सल्ल्याने वापरा.


• पाण्याची चुकीची पद्धत: अनेकदा आपण झाडाला पाणी देण्याची पद्धत चुकतो.

उपाय:

1. झाडाला गरजेनुसार पाणी द्या, जास्त पाणी देणे टाळा.
2. उन्हाळ्यात दिवसातून एकदा आणि हिवाळ्यात दोन-तीन दिवसातून एकदा पाणी द्या.
3. झाडाच्या मुळाशी पाणी द्या, पानांवर पाणी मारू नका.


• मातीचा प्रकार: शेवग्याला पाण्याचा चांगला निचरा होणारी जमीन लागते. चिकणमाती असल्यास झाड वाळू शकते.

उपाय:

1. मातीमध्ये वाळू आणि कंपोस्ट मिसळा.
2. झाडासाठी योग्य निचरा होणारी माती वापरा.

उपाय:

1. झाड परिक्षण:

   झाडाला मातीतून काढून मुळांचे परीक्षण करा. कुजलेल्या मुळांचा रंग तपकिरी किंवा काळा असतो आणि ती मुळे मऊ लागतात.

2. कुजलेल्या मुळांना छाटणे:

   तीक्ष्ण आणि स्वच्छ कैचीने कुजलेली मुळे काळजीपूर्वक छाटून टाका.

3. antifungal (बुरशीनाशक) उपाय:

   मुळांना बुरशीनाशक लावा. बाजारात copper fungicide (कॉपर फंगीसाइड) नावाचे औषध मिळते, ते तुम्ही वापरू शकता.

4. माती बदला:

   झाड लावण्यासाठी ताजी, चांगल्या निचऱ्याची माती वापरा.

5. पाणी व्यवस्थापन:

   जरबेराला जास्त पाणी देऊ नका. माती कोरडी झाल्यावरच पाणी द्या.

6. सूर्यप्रकाश:

   झाडाला चांगला सूर्यप्रकाश मिळेल अशा ठिकाणी ठेवा.

तुमच्या आंब्याच्या झाडाची पाने निम्मी चांगली आणि निम्मी करपलेली आहेत, तर खालील उपाय करा:

टीप: तुमच्या परिस्थितीनुसार उपाय बदलू शकतात.

अधिक माहितीसाठी, कृषी तज्ञाचा सल्ला घ्या.