समाजसेवा

सिंधुताई सपकाळ, ज्या 'अनाथांची माय' म्हणून ओळखल्या जातात, एक भारतीय सामाजिक कार्यकर्त्या होत्या. त्यांनी आपले जीवन अनाथ मुलांसाठी समर्पित केले.

आदिवासी मुलांच्या शिक्षणासाठी कार्यरत असणाऱ्या एका संस्थेची माहिती खालीलप्रमाणे:
एकलव्य फाऊंडेशन (Eklavya Foundation)

एकलव्य फाऊंडेशन ही मध्य प्रदेशात स्थित एक अशासकीय संस्था (NGO) आहे, जी आदिवासी आणि ग्रामीण भागातील मुलांच्या शिक्षणासाठी काम करते. ह्या संस्थेची स्थापना 1982 मध्ये झाली.

उद्देश:

• शिक्षणाच्या माध्यमातून सामाजिक बदल घडवणे.
• मुलांना शिक्षण प्रक्रियेत सक्रिय सहभागी करणे.
• शिक्षकांना प्रशिक्षण देऊन त्यांची क्षमता वाढवणे.
• शैक्षणिक साहित्य तयार करणे.

कार्यक्षेत्र:

• शिक्षण: एकलव्य फाऊंडेशन मुलांसाठी शाळा चालवते आणि शिक्षण सामग्री विकसित करते.
• प्रशिक्षण: शिक्षकांना नवीन शिक्षण पद्धती शिकवण्यासाठी प्रशिक्षण आयोजित करते.
• संशोधन: शिक्षण आणि सामाजिक समस्यांवर संशोधन करते.
• प्रकाशन: शिक्षण आणि सामाजिक विषयांवर पुस्तके आणि लेख प्रकाशित करते.

ठळक वैशिष्ट्ये:

• एकलव्य फाऊंडेशनने 'स्रोत' नावाचे मासिक सुरू केले आहे, जे शिक्षण आणि सामाजिक समस्यांवर आधारित आहे.
• या संस्थेने अनेक शैक्षणिक पुस्तके आणि साहित्याचे प्रकाशन केले आहे.

संपर्क:

एकलव्य फाऊंडेशन,
E-1/20, Sector F, Saket Nagar,
Bhopal - 462024, Madhya Pradesh, India
Website: www.eklavya.in

अनुताई वाघ यांनी शिक्षणाबरोबरच अनेक सामाजिक विषयांवर कार्य केले. त्यापैकी काही प्रमुख विषय खालीलप्रमाणे:

• बाल विकास: अनुताई वाघ यांनी बालकांच्या सर्वांगीण विकासासाठी खूप काम केले. त्यांनी शिक्षण, आरोग्य, पोषण आणि मुलांचे हक्क यावर लक्ष केंद्रित केले.
• महिला सक्षमीकरण: महिलांना सक्षम बनवण्यासाठी, त्यांना शिक्षण देण्यासाठी आणि त्यांना समाजाच्या मुख्य प्रवाहात आणण्यासाठी अनुताईंनी अथक प्रयत्न केले.
• ग्राम विकास: ग्रामीण भागाचा विकास व्हावा, लोकांना चांगले जीवन जगता यावे यासाठी त्यांनी अनेक योजना राबवल्या.
• अंधश्रद्धा निर्मूलन: समाजामध्ये पसरलेल्या अंधश्रद्धा आणि रूढीवादी विचार दूर करण्यासाठी त्यांनी जनजागृती केली.
• कुपोषण: त्यांनी कुपोषणाच्या समस्येवर मात करण्यासाठी विविध उपाययोजना केल्या आणि लोकांना पौष्टिक आहाराचे महत्त्व पटवून दिले.

अनुताई वाघ यांचे हे कार्य समाजाला नेहमीच प्रेरणा देत राहील.

'स्वसुख निरभिलाष विद्धते लोकहितो' या उक्तीचा अर्थ असा आहे की जे लोक स्वतःच्या सुखाची पर्वा न करता लोकांच्या हितासाठी झटतात, ते खऱ्या अर्थाने मोठे असतात.

या उक्तीमध्ये নিঃस्वार्थपणे लोकांची सेवा करणाऱ्या व्यक्तींच्या महत्तेचे वर्णन केले आहे. जे लोक केवळ स्वतःच्या फायद्याचा विचार न करता समाजासाठी काहीतरी करतात, ते निश्चितच आदरणीय असतात.

या उक्तीचा भावार्थ:

• নিঃस्वार्थ सेवा: लोकांची सेवा करताना स्वतःच्या सुखाचा विचार न करणे.
• लोकहित: जास्तीत जास्त लोकांचे कल्याण साधण्याचा प्रयत्न करणे.
• त्याग: लोकांच्या हितासाठी आवश्यक असल्यास त्याग करण्याची तयारी असणे.

महात्मा गांधी, मदर टेरेसा यांसारख्या व्यक्तींनी आपले जीवन लोकांच्या সেवेसाठी समर्पित केले. त्यांनी स्वतःच्या सुखापेक्षा लोकांच्या दुःखाला अधिक महत्त्व दिले.