कीड नियंत्रण

जैविक कीड नियंत्रणाचे फायदे:

• पर्यावरणाची सुरक्षा.
• रासायनिक कीटकनाशकांचा वापर टाळता येतो.
• मानवासाठी सुरक्षित.

जैविक कीड नियंत्रणाचे प्रकार:

1. परभक्षी कीटक: लेडीबर्ड बीटल, क्रायसोपा आणि सिरफिड माशी यांसारखे परभक्षी कीटक इतर कीटकांना खाऊन त्यांचे नियंत्रण करतात.
2. परजीवी कीटक: काही परजीवी कीटक Host कीटकांच्या शरीरात अंडी घालतात आणि त्यांची वाढ Host कीटकाला मारून टाकते.
3. रोगजनक: बॅक्टेरिया, बुरशी आणि विषाणूंसारखे सूक्ष्मजंतू कीटकांना मारू शकतात.
4. कृषी पद्धती: पीकRotation (alternating crops), companion planting (crops planted near each other), आणि सापळा पीक (trap crops) यांसारख्या पद्धतींचा वापर करून कीटकांचे नियंत्रण केले जाते.

जैविक कीड नियंत्रण ही एक शाश्वत (sustainable) पद्धत आहे, जी पर्यावरणावर कमी परिणाम करते.

जैविक रोग नियंत्रण म्हणजे सूक्ष्मजीवांचा (bacteria, fungi, viruses, etc.), वनस्पतींचा, प्राण्यांचा किंवा त्यांच्या उत्पादनांचा उपयोग करून वनस्पतींमधील रोग आणि किडींचे नियंत्रण करणे.

हे खालील प्रकारे केले जाते:

• शत्रूंना मारणे: सूक्ष्मजीव रोग निर्माण करून किंवा विषारी पदार्थ तयार करून रोगजनक सूक्ष्मजीवांना मारतात.
• स्पर्धा करणे: काही सूक्ष्मजीव रोगजनकांशी स्पर्धा करतात आणि त्यांना आवश्यक पोषक तत्वे आणि जागा मिळू देत नाहीत.
• वनस्पतींची प्रतिकारशक्ती वाढवणे: काही जैविक घटक वनस्पतींमध्ये प्रतिकारशक्ती निर्माण करतात, ज्यामुळे ते रोगांना अधिक सक्षमपणे तोंड देऊ शकतात.

जैविक रोग नियंत्रणाचे फायदे:

• पर्यावरणास अनुकूल
• रासायनिक कीटकनाशकांचा वापर टाळता येतो.
• मानवासाठी सुरक्षित

जैविक रोग नियंत्रणाची अधिक माहितीसाठी आपण खालील संकेतस्थळांना भेट देऊ शकता:

• राष्ट्रीय जैविक शेती केंद्र: ncof.dacnet.nic.in
• ॲग्रोवन: agrowon.com

• स्वच्छता: कडधान्य साठवण करण्यापूर्वी, साठवणूक करण्याची जागा स्वच्छ करा.
• हवा बंद डब्बे: कडधान्य हवाबंद डब्यात ठेवा. त्यामुळे त्यांना कीड लागण्याची शक्यता कमी होते.
• कडुनिंबाचा पाला: कडधान्य साठवताना त्यात कडुनिंबाचा पाला टाका. कडुनिंबामुळे कीड दूर राहते.
• लवंग: कडधान्याच्या डब्यात काही लवंग टाका. लवंगाच्या वासामुळे कीड येत नाही.
• सूर्यप्रकाश: वेळोवेळी कडधान्य उन्हात ठेवा.
• बोरिक ऍसिड पावडर: कडधान्य साठवलेल्या जागी बोरिक ऍसिड पावडर टाका.
• फिरकी: कडधान्याचे डब्बे नियमितपणे फिरवत राहा. त्यामुळे एकाच ठिकाणी कीड जमा होणार नाही.

• धान्य उन्हात ठेवा: धान्य उन्हात ठेवल्याने त्यातील किडे मरून जातात.

  उन्हात ठेवताना धान्य जाडसर कापडावर पसरवा आणि दिवसातून २-३ वेळा त्याला हलवा.

• कडुनिंबाची पाने: कडुलिंबाची पाने धान्यात ठेवल्याने किडे दूर राहतात.

  कडुनिंबाच्या पानांमध्ये नैसर्गिक कीटकनाशक गुणधर्म असतात.

• लवंग: धान्यात लवंग ठेवल्याने किडे लागत नाहीत.

  लवंगाच्या वासामुळे किडे दूर राहतात.

• हवाबंद डब्यात साठवणूक: धान्य हवाबंद डब्यात साठवल्याने किड्यांना आत प्रवेश मिळत नाही.

  डबा हवाबंद असल्याची खात्री करा.

• फ्रीजमध्ये ठेवा: धान्य काही दिवस फ्रीजमध्ये ठेवल्यास त्यातील किडे मरतात.

  फ्रीजमधील थंड तापमान किड्यांना सहन होत नाही.

• boric powder (boric ऍसिड): boric powder धान्य साठवण्याच्या जागी टाकल्यास किडे येत नाहीत.

  boric powder चा वापर जपून करावा.

• तांदूळ चाळून घ्या: तांदूळ वापरण्यापूर्वी चाळून घ्या, ज्यामुळे कीड असल्यास ते निघून जातील.

हे काही सोपे उपाय आहेत ज्यांच्या मदतीने तुम्ही धान्यातील किडे घालवू शकता.

1. निम तेल (Neem Oil): निम तेल हे उत्तम कीटकनाशक आहे.
   • उपयोग: 5 मिली निम तेल 1 लिटर पाण्यात मिसळून झाडांवर स्प्रे करा.
   • किती वेळा: आठवड्यातून एकदा किंवा दोनदाSpray करा.

   ॲमेझॉनवर खरेदी करा (Amazon Link)

2. Trichoderma Viride: हे जैविक बुरशीनाशक आहे, जे मातीतील हानिकारक बुरशी आणि कीड नियंत्रित करते.
   • उपयोग: 5 ग्रॅम Trichoderma Viride 1 लिटर पाण्यात मिसळून झाडांच्या मुळाशी टाका.
   • किती वेळा: महिन्यातून एकदा वापरा.

   बिगहाट वर खरेदी करा (Bighaat Link)

3. घरगुती कीटकनाशक:
   • उपाय: 1 लिटर पाण्यात 1 चमचा लिक्विड सोप (Liquid Soap) आणि 1 चमचा बेकिंग सोडा (Baking Soda) मिसळून झाडांवर स्प्रे करा.
   • किती वेळा: 2 आठवड्यातून एकदा Spray करा.
4. पिवळे चिकट सापळे (Yellow Sticky Traps): हे किडींना आकर्षित करतात आणि त्यांना पकडतात.
   • उपयोग: हे सापळे झाडांच्या जवळ लावा.

   ॲमेझॉनवर खरेदी करा (Amazon Link)

1. शेणखत: हे उत्तम नैसर्गिक खत आहे.
   • उपयोग: 2 किलो शेणखत प्रति झाड मातीत मिसळा.
   • किती वेळा: 3 महिन्यातून एकदा वापरा.
2. कंपोस्ट खत: कंपोस्ट खत म्हणजे विविध सेंद्रिय वस्तूंचे मिश्रण.
   • उपयोग: 2 किलो कंपोस्ट खत प्रति झाड मातीत मिसळा.
   • किती वेळा: 3 महिन्यातून एकदा वापरा.

   ॲमेझॉनवर खरेदी करा (Amazon Link)

3. रासायनिक खते (Chemical Fertilizers): NPK (Nitrogen, Phosphorus, Potassium)
   • उपयोग: NPK खत 10:26:26 किंवा 19:19:19 प्रमाणात वापरा.
   • किती वेळा: महिन्यातून एकदा diluted स्वरूपात वापरा.
4. हाडांचा चुरा (Bone Meal):
   • उपयोग: हाडांचा चुरा (Bone Meal) झाडांना फॉस्फरस (phosphorus) देतो आणि मुळे मजबूत करतो.
   • किती वेळा: 2-3 चमचे प्रति झाड मातीत मिसळा.

   उगओ वर खरेदी करा (Ugaoo Link)

• पाणी: झाडांना नियमित पाणी द्या, पण जास्त पाणी देऊ नका.
• सूर्यप्रकाश: झाडांना योग्य सूर्यप्रकाश मिळणे आवश्यक आहे.
• हवा: झाडांना खेळती हवा मिळणे आवश्यक आहे.
• माती: माती चांगली आणि पाण्याचा निचरा होणारी असावी.