खनिजे
नैसर्गिक क्रिस्टल म्हणजे नैसर्गिकरित्या तयार झालेले, रासायनिकदृष्ट्या शुद्ध आणि एकसंध असलेले घन पदार्थ. त्यांचे अणू आणि रेणू एक विशिष्ट आणि नियमित त्रिमितीय नमुन्यात (three-dimensional pattern) मांडलेले असतात. या नियमित मांडणीमुळे क्रिस्टल्सना विशिष्ट आकार आणि गुणधर्म मिळतात.
नैसर्गिक क्रिस्टल्सची काही उदाहरणे:
- क्वार्ट्झ (स्फटिक)
- हिरा
- माणिक
- नीलम
- पन्ना
क्रिस्टल्स भूगर्भात तयार होतात. काही क्रिस्टल्स लाव्हा थंड झाल्यावर तयार होतात, तर काही पाण्यातील रासायनिक घटकांच्या सांद्रतेमुळे तयार होतात.
क्रिस्टल्सचा उपयोग अनेक क्षेत्रांमध्ये होतो, जसे की:
- वैज्ञानिक संशोधन
- औषधनिर्माण
- इलेक्ट्रॉनिक्स
- आध्यात्मिक आणि उपचारात्मक पद्धती
अधिक माहितीसाठी आपण खालील लिंकला भेट देऊ शकता:
भारतात सर्वात जास्त सोने कर्नाटक राज्यात सापडते.
कोलार गोल्ड फिल्ड्स (Kolar Gold Fields) हे कर्नाटक राज्यातील एक प्रमुख सोने उत्पादक क्षेत्र आहे. अर्थात, आता हे क्षेत्र मोठ्या प्रमाणावर कार्यरत नाही.
त्यानंतर, आंध्र प्रदेश हे सोने उत्पादनात दुसऱ्या क्रमांकावर आहे.
भारतातील काही इतर सोने उत्पादक क्षेत्र:
- झारखंड
- केरळ
अधिक माहितीसाठी:
दृष्टी IAS - भारतातील खनिजांचे वितरणहिरा हा धातू नाही. हिरा कार्बन या अधातूचा शुद्ध प्रकार आहे. कार्बनचे अणू विशिष्ट पद्धतीने जोडल्यामुळे हिऱ्याला त्याची चमक आणि कठोरता प्राप्त होते.
अधिक माहितीसाठी:
पृथ्वीच्या पृष्ठभागाचा सुमारे 8% भाग खनिजांनी बनलेला आहे. खनिजे ही नैसर्गिकरित्या तयार होणारी घन संयुगे आहेत जी पृथ्वीच्या भूभागाचा एक महत्त्वाचा भाग आहेत.
खनिजांचे अनेक उपयोग आहेत. काही खनिजे धातू मिळवण्यासाठी वापरली जातात, तर काही बांधकाम साहित्यामध्ये वापरली जातात.
उदाहरणार्थ: लोह, बॉक्साइट, अभ्रक, चुनखडी
अधिक माहितीसाठी, आपण खालील लिंकला भेट देऊ शकता:
खनिजे पृथ्वीच्या पृष्ठभागावर आणि भूगर्भात विविध ठिकाणी आढळतात. त्यांचे वितरण अनेक भूवैज्ञानिक प्रक्रिया आणि घटनांवर अवलंबून असते.
- Continental Crust (खंडीय कवच): खंडीय कवच हे पृथ्वीच्या पृष्ठभागाचे बाहेरील आवरण आहे. यात अनेक खनिजे आढळतात, जसे की सिलिकेट खनिजे (क्वार्ट्ज, फेल्डस्पार), अभ्रक आणि चिकणमाती. USGS
- Oceanic Crust (समुद्री कवच): समुद्री कवच हे खंडीय कवचापेक्षा पातळ असते, परंतु यात लोह आणि मॅग्नेशियमयुक्त खनिजे भरपूर प्रमाणात असतात.
- Ores (खनिज साठे): काही ठिकाणी, विशिष्ट खनिजांचे प्रमाण जास्त असते, त्या ठिकाणी खाणकाम करून खनिजे काढली जातात. लोह, बॉक्साइट, तांबे आणि सोने यांचे साठे महत्त्वाचे आहेत. Science Learning Hub
- Hydrothermal Vents (उष्ण पाण्याचे झरे): समुद्राच्या तळाशी असलेल्या ज्वालामुखीच्याजवळ गरम पाण्याचे झरे असतात. या झऱ्यांमध्ये विरघळलेल्या खनिजांचे प्रमाण अधिक असते.
- Sedimentary Deposits (गाळाचे साठे): नद्या, तलाव आणि समुद्रांमध्ये जमा झालेल्या गाळात काही विशिष्ट खनिजे आढळतात, जसे की वाळू, चुनखडी आणि जिप्सम.
- Evaporite Deposits (बाष्पीभवन साठे): जेव्हा खारे पाणी बाष्पीभवनामुळे आटते, तेव्हा सोडियम क्लोराईड (table salt), पोटॅशियम आणि बोरेक्स यांसारखी खनिजे तयार होतात.
याव्यतिरिक्त, खनिजे ज्वालामुखीच्या प्रदेशात आणि रूपांतरित खडकांमध्ये देखील आढळतात.