सरकारी राजपत्र
2
Answer link
राजपत्र
शासकीय विधिविधान, अधिनियम, अधिसूचना, देशाच्या संविधानानुसार झालेल्या लोकप्रतिनिधींच्या निवडणुका व शासकीय अधिकाऱ्यांच्या नियुक्त्या, कामकाजविषयक घोषणा व निर्णय आणि धोरणात्मक निवेदने प्रसृत करणारे सरकारी नियतकालिक. प्राचीन काळी अधिकृत शासकीय बातम्या, समाचार आणि धोरणात्मक निवेदने प्रसृत केली जात. त्यांमध्ये राजांची आज्ञापत्रे, ताम्रपट वा शिलालेख, जाहीरनामे, फर्माने, दानपत्रे इत्यादींचा समावेश होतो. तसेच त्यांमधून राजाज्ञा, सरकारी आदेश, निर्णय, निवेदने अथवा अधिसूचना घोषित केल्या जात. प्राचीन रोमन साम्राज्यात सार्वजनिक घोषणेद्वारे राजाज्ञा प्रसारित केल्या जात. अशाच प्रकारचे अधिकृत अहवाल चीनमध्ये सातव्या शतकापासून जाहीर केले जात. तथापि त्यांना आधुनिक काळातील नियतकालिक राजपत्राचे स्वरूप नव्हते. आवश्यकतेनुसार ते वेळोवेळी प्रसारित केले जात.
यूरोपातील गॅझेटचा इतिहास मनोरंजक आहे. राजपत्रास इंग्रजीत गॅझेट म्हणतात. गॅझेट्ट (एक छोटे नाणे) या मूळ इटालियन शब्दावरून गॅझेट हा शब्द इंग्रजीत प्रचलित झाला. पहिले गॅझेट सोळाव्या शतकाच्या मध्यास अनौपचारिक तथा अतिरंजित बातमीपत्र या स्वरूपात व्हेनिसमधून प्रकाशित झाले. त्यातून अनधिकृत माहिती प्रसारित करीत असत. सोळाव्या शतकांच्या पूर्वार्धापासून अशी खाजगी बातमीपत्रके इंग्लंडमध्ये अस्तित्वात होती; पण त्यांमध्ये प्रामुख्याने राजकीय डावपेच, राजदरबारातील समाचार आणि काही वेळा काव्यसुद्धा समाविष्ट असे. पहिल्या एलिझाबेथ राणीच्या कारकीर्दीत (१५५८-१६०३) इंग्लंडमध्ये विविध प्रकारची बातमीपत्रे उदयास आली. लोकप्रियता मिळविण्यासाठी त्यातून अशासकीय सूत्रांकडून मिळविलेला अनधिकृत वृत्तांत, कपोलकल्पित, क्षुल्लक व सनसनाटी बातम्या, गुन्हेगारी, दैवी चमत्कार व चेटूक यांसारख्या मनोरंजक बातम्या प्रसारित होत असत. प्रसंगी ही पत्रके विनोदाचा विषय बनत.
तथापि सतराव्या शतकात गॅझेट हा शब्द अधिकृत शासकीय बातमीपत्र या अर्थाने इंग्लंडमध्ये अधिकाधिक रूढ होऊ लागला. १६ नोव्हेंबर १६६५ रोजी प्रथम द्विसाप्ताहिक स्वरूपात प्रकाशित झालेले ऑक्सफर्ड गॅझेट हे पहिले शासनाधिकृत इंग्रजी नियतकालीक जन्माला आले. प्लेगच्या साथीमुळे ते लंडनऐवजी ऑक्सफर्डहून प्रकाशित झाले होते. ऑक्सफर्ड गॅझेटचे तेवीस अंक निघाल्यानंतर चोविसाव्या अंकास लंडन गॅझेट असे नाव प्राप्त झाले. हे गॅझेट सरकारचे अधिकृत बातमीपत्रक म्हणून आठवड्यातून दोनदा प्रकाशित होत असे. अद्यापही ते अस्तित्वात आहे. त्यानंतर १६९९ मध्ये एडिंबरो गॅझेट व १७०५ पासून डब्लिन गॅझेट प्रकाशित होऊ लागले. १६३१ पासून गॅझेट द फ्रान्स हे शासनाधिकृत फ्रेंच साप्ताहिक सुरू झाले.
शासनाचे अधिकृत वृत्त देणारे भारतातील पहिले समाचारपत्र म्हणून कलकत्ता गॅझेटचा उल्लेख करावा लागेल. फ्रान्सिस गोल्डविन याने त्याचा पहिला अंक मार्च १७८४ मध्ये काढला. तदनंतर मुंबईत १७९० मध्ये खाजगी रीत्या निघालेल्या बॉम्बे कुरिअरला सरकारने १७९२ पासून आश्रय दिला. मात्र १८३० मध्ये मुंबई इलाखा शासनाने बॉम्बे गव्हर्न्मेंट गॅझेट नामक स्वतंत्र राजपत्र काढण्यास प्रारंभ केला. इतर इलाख्यांमध्येही त्याचे अनुकरण झाले.
एकोणिसाव्या शतकाच्या उत्तरार्धापासून शासनयंत्रणेची व्याप्ती वाढल्यामुळे राजपत्राचे महत्त्व वाढले. त्या दृष्टीने देशाचे केंद्र आणि प्रांतिक सरकारांनी आपापली राजपत्रे प्रकाशित करण्यास प्रारंभ केला. स्वतंत्र भारतातील शासनाने विकास व जनकल्याणाची कार्यव्याप्ती विस्तृत केल्यामुळे जनता, संबंधित व्यक्ती आणि संघटनांना प्रशासकीय निर्णय, विधेयके, अध्यादेश, हंगाम व पिकांचा अहवाल इ. कळविण्यासाठी राजपत्राचे महत्त्व अधिकच वाढले आहे. त्यामुळे शासन प्रक्रियेत लोकांचा सहयोग साधून शासन लोकाभिमुख होण्यास मदत होते.
केंद्र सरकार इंग्रजी आणि हिंदीतून, तर राज्य सरकारे इंग्रजी व आपल्या राज्यभाषेत राजपत्र प्रकाशित करतात. विषयांनुसार राजपत्राचे काही विभाग व उप-विभाग पाडलेले असतात. प्रत्येक विभाग व उप-विभागांत छापावयाचे विषय निश्चित केलेले असतात. विशिष्ट उपविभागात राजपत्रित अधिकाऱ्यांच्या नेमणुका व पदोन्नत्या घोषित करतात. नियतकालिकाव्यतिरिक्त तातडीच्या मजकुरासाठी असाधारण राजपत्र प्रसिद्ध करतात. प्रत्येक विभाग व उप-विभागाच्या प्रतींची संख्या सारखी नसली, तरी आवश्यकतेनुसार हजारो प्रती छापतात. शासकीय कार्यालयांव्यतिरिक्त प्रत्येक नागरिकास हे राजपत्र शासकीय ग्रंथभांडारांतून अत्यल्प किंमतीत अथवा वार्षिक वर्गणी भरून प्राप्त करता येते.
0
Answer link
राजपत्र (Gazette) काढण्याची प्रक्रिया खालीलप्रमाणे आहे:
-
विषयाची निवड:
- तुम्हाला कोणत्या विषयावर राजपत्र काढायचे आहे ते निश्चित करा. नावातील बदल, जन्मतारीखेतील बदल, पत्त्यातील बदल अशा अनेक कारणांसाठी राजपत्र काढले जाते.
-
अर्ज करणे:
- राजपत्र काढण्यासाठी तुम्हाला शासकीय मुद्रणालयाच्या (Government Printing Press) कार्यालयात अर्ज करावा लागेल.
- अर्ज ऑनलाइन किंवा ऑफलाइन उपलब्ध असतो.
-
आवश्यक कागदपत्रे:
- ओळखीचा पुरावा (आधार कार्ड, मतदान कार्ड, इ.)
- पत्त्याचा पुरावा (लाईट बिल, प्रॉपर्टी टॅक्स पावती इ.)
- तुम्ही ज्या बदलासाठी राजपत्र काढत आहात, त्या बदलासंबंधी कागदपत्रे (उदाहरणार्थ, नावातील बदलासाठी विवाह प्रमाणपत्र किंवा प्रतिज्ञापत्र)
- स्व-घोषणापत्र (Self-declaration)
-
शुल्क:
- राजपत्र काढण्यासाठी तुम्हाला शुल्क भरावे लागते.
- शुल्काची रक्कम राज्याच्या शासकीय मुद्रणालयाच्या नियमांनुसार बदलते.
-
अर्ज सादर करणे:
- भरलेला अर्ज आणि आवश्यक कागदपत्रे शासकीय मुद्रणालयाच्या कार्यालयात जमा करा.
-
राजपत्राची प्रक्रिया:
- अर्ज सादर केल्यानंतर, शासकीय मुद्रणालय तुमच्या अर्जाची आणि कागदपत्रांची तपासणी करते.
- तपासणीत सर्व काही योग्य आढळल्यास, तुमचे राजपत्र छापले जाते.
-
राजपत्र मिळवणे:
- राजपत्र छापल्यानंतर, तुम्ही ते शासकीय मुद्रणालयाच्या कार्यालयातून मिळवू शकता किंवा ते ऑनलाइन डाउनलोड करू शकता.
अधिक माहितीसाठी:
- तुम्ही तुमच्या राज्याच्या शासकीय मुद्रणालयाच्या वेबसाइटला भेट देऊन अधिक माहिती मिळवू शकता.
- महाराष्ट्र शासनाच्या शासकीय मुद्रणालयाची वेबसाइट: dgps.maharashtra.gov.in
0
Answer link
राजपत्र (Gazette of India) चे फायदे:
राजपत्र, हे भारत सरकारद्वारे प्रकाशित केलेले एक अधिकृत कागदपत्र आहे. यात सरकारी नियम, अधिसूचना, आणि इतर महत्त्वाच्या सार्वजनिक सूचना असतात. राजपत्रामुळे अनेक फायदे होतात:
- अधिकृत माहिती: राजपत्र हे सरकारद्वारे प्रकाशित केले जाते, त्यामुळे त्यात असलेली माहिती अधिकृत आणि कायदेशीर मानली जाते.
- सार्वजनिक माहिती: हे लोकांना सरकारी निर्णय आणि धोरणे समजून घेण्यास मदत करते.
- कायदेशीर पुरावा: न्यायालयात किंवा इतर कायदेशीर प्रक्रियेत राजपत्र पुरावा म्हणून वापरले जाऊ शकते.
- पारदर्शकता: राजपत्रामुळे सरकारी कामकाज लोकांसमोर पारदर्शकपणे येते.
- धोरणात्मक निर्णय: सरकारला नवीन धोरणे आणि नियमांनुसार काम करण्यास मार्गदर्शन करते.
थोडक्यात, राजपत्र हे सरकारी माहिती, कायदेशीर पुरावा आणि पारदर्शकता यासाठी खूप महत्त्वाचे आहे.
अधिक माहितीसाठी: भारतीय कायदा संकेतस्थळ