बाजार
- स्थानिक बाजार (Local Market): स्थानिक बाजार म्हणजे विशिष्ट गाव, शहर किंवा परिसरातील बाजार. या बाजारात वस्तू आणि सेवांची खरेदी-विक्री स्थानिक पातळीवर होते. नाशवंत वस्तू, भाज्या आणि फळे यांचा व्यापार येथे मोठ्या प्रमाणावर होतो.
- प्रादेशिक बाजार (Regional Market): प्रादेशिक बाजार म्हणजे एका विशिष्ट प्रदेशातील बाजार. हा बाजार स्थानिक बाजारापेक्षा मोठा असतो. साधारणतः एका राज्यापुरता किंवा काही जिल्ह्यांपुरता हा बाजार मर्यादित असतो.
- राष्ट्रीय बाजार (National Market): राष्ट्रीय बाजार म्हणजे संपूर्ण देशातील बाजार. या बाजारात वस्तू आणि सेवांची खरेदी-विक्री देशभरात होते.
- आंतरराष्ट्रीय बाजार (International Market): आंतरराष्ट्रीय बाजार म्हणजे दोन किंवा अधिक देशांमधील बाजार. या बाजारात वस्तू आणि सेवांची आयात आणि निर्यात केली जाते.
बाजाराच्या भौगोलिक व्याप्तीनुसार वर्गीकरण खालीलप्रमाणे केले जाते:
- स्थानिक बाजार (Local Market):
- प्रादेशिक बाजार (Regional Market):
- राष्ट्रीय बाजार (National Market):
- आंतरराष्ट्रीय बाजार (International Market):
स्थानिक बाजार म्हणजे असा बाजार जो एखाद्या विशिष्ट गावाला किंवा शहरापुरता मर्यादित असतो. या बाजारात वस्तू आणि सेवांची खरेदी-विक्री स्थानिक पातळीवर केली जाते. नाशवंत वस्तू, जसे की भाजीपाला, फळे आणि दूध, बहुधा स्थानिक बाजारातच विकले जातात.
प्रादेशिक बाजार हा एका विशिष्ट प्रदेशापुरता मर्यादित असतो. उदाहरणार्थ, महाराष्ट्र किंवा गुजरात. या बाजारात वस्तू आणि सेवांची खरेदी-विक्री एका मोठ्या भौगोलिक क्षेत्रात होते, परंतु ती राष्ट्रीय स्तरावर नसते.
राष्ट्रीय बाजार म्हणजे संपूर्ण देशात वस्तू आणि सेवांची खरेदी-विक्री होते. या बाजारात उत्पादने एका राज्यातून दुसऱ्या राज्यात पाठवली जातात. अनेक मोठ्या कंपन्यांचे राष्ट्रीय स्तरावर बाजारपेठ असते.
आंतरराष्ट्रीय बाजार म्हणजे जेव्हा वस्तू आणि सेवांची खरेदी-विक्री दोन किंवा अधिक देशांमध्ये होते. या बाजारात आयात आणि निर्यात व्यापार चालतो. आंतरराष्ट्रीय व्यापारामुळे जगातील विविध देशांना एकमेकांच्या वस्तू आणि सेवा उपलब्ध होतात.
पूर्ण स्पर्धेची वैशिष्ट्ये खालीलप्रमाणे:
- असंख्य ग्राहक आणि विक्रेते: बाजारात ग्राहक आणि विक्रेत्यांची संख्या खूप जास्त असते. त्यामुळे कोणताही एक ग्राहक किंवा विक्रेता वस्तूच्या किमतीवर प्रभाव टाकू शकत नाही.
- एकजिनसी वस्तू: बाजारात सर्व विक्रेत्यांकडे एकसारख्याच वस्तू उपलब्ध असतात. त्यामुळे ग्राहकाला कोणताही विक्रेता निवडण्याचा पर्याय असतो.
- प्रवेश आणि निर्गमन स्वातंत्र्य: कोणत्याही Firms ला बाजारात प्रवेश करण्याची किंवा बाहेर पडण्याची पूर्ण मुभा असते.
- परिपूर्ण ज्ञान: ग्राहक आणि विक्रेते दोघांनाही बाजारपेठेची पूर्ण माहिती असते. त्यामुळे त्यांना वस्तूची किंमत आणि गुणवत्तेबद्दल अचूक ज्ञान असते.
- वस्तूची एकच किंमत: पूर्ण स्पर्धेत वस्तूची किंमत सर्वत्र सारखीच असते. मागणी आणि पुरवठा यांच्या आधारावर किंमत निश्चित होते.
- उत्पादन घटकांची पूर्ण गतिशीलता: उत्पादन घटक (जसे की श्रम आणि भांडवल) एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी सहजपणे जाऊ शकतात.
- खर्च नाही: जाहिरात आणि इतर promotional activities वर कोणताही खर्च केला जात नाही.
अधिक माहितीसाठी, आपण खालील लिंकला भेट देऊ शकता: विकिपीडिया - पूर्ण स्पर्धा
उत्तर AI: पूर्ण स्पर्धा बाजारपेठेची वैशिष्ट्ये खालीलप्रमाणे आहेत:
-
असंख्य ग्राहक आणि विक्रेते:
बाजारपेठेत ग्राहक आणि विक्रेत्यांची संख्या खूप जास्त असते. त्यामुळे कोणताही एक ग्राहक किंवा विक्रेता वस्तूच्या किंमतीवर प्रभाव टाकू शकत नाही.
-
वस्तूंचे एकजिनसी स्वरूप:
या बाजारात सर्व विक्रेत्यांकडील वस्तू आकार, रंग, रूप, चव आणि गुणधर्म यांमध्ये सारख्याच असतात. त्यामुळे ग्राहकांना कोणताही पर्याय निवडण्याची आवश्यकता भासत नाही.
-
मुक्त प्रवेश आणि निर्गमन:
या बाजारात कोणतीही कंपनी कधीही प्रवेश करू शकते किंवा बाहेर पडू शकते. यासाठी कोणतेही निर्बंध नसतात.
-
किंमत स्वीकारणारे:
फर्म्स किंमत स्वीकारणारे आहेत आणि ते बाजारातील प्रचलित किंमतीवर वस्तू विकतात. ते स्वतः किंमत ठरवू शकत नाहीत.
-
परिपूर्ण ज्ञान:
ग्राहक आणि विक्रेते दोघांनाही बाजारपेठेची पूर्ण माहिती असते. त्यामुळे कोणालाही फसवणूक करणे शक्य नसते.
-
उत्पादन घटकांची पूर्ण गतिशीलता:
उत्पादन घटक (जसे की श्रम आणि भांडवल) एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी सहजपणे जाऊ शकतात.
-
खर्च आणि जाहिरात खर्च नाही:
या बाजारात वस्तूंना जाहिरात करण्याची आवश्यकता नसते, कारण वस्तू एकसारख्याच असतात आणि ग्राहकांना त्यांची पूर्ण माहिती असते.
-
वाहतूक खर्चाचा अभाव:
अर्थशास्त्रात गृहीत धरले जाते की वाहतूक खर्च शून्य आहे.
हे सर्व घटक पूर्ण स्पर्धा असलेल्या बाजारपेठेची कल्पना स्पष्ट करतात.
पूर्ण स्पर्धा बाजारपेठ:
पूर्ण स्पर्धा (Perfect competition) ही एक अशी बाजारपेठ आहे जिथे अनेक विक्रेते आणि ग्राहक एकसारखे उत्पादन खरेदी-विक्री करतात. ह्या बाजारात कोणत्याही एका विक्रेता किंवा ग्राहकाचा वस्तूच्या किंमतीवर प्रभाव नसतो, कारण ते किंमत स्वीकारणारे (Price taker) असतात.
पूर्ण स्पर्धेची वैशिष्ट्ये:
असंख्य ग्राहक आणि विक्रेते: बाजारात ग्राहक आणि विक्रेत्यांची संख्या खूप जास्त असते.
एकजिनसी वस्तू: सर्व विक्रेते एकसारख्याच वस्तू विकतात, ज्यात कोणताही फरक नसतो.
मुक्त प्रवेश आणि निर्गमन: कोणत्याही Firms ला बाजारात प्रवेश करण्याची किंवा बाहेर पडण्याची पूर्ण मुभा असते.
परिपूर्ण ज्ञान: ग्राहक आणि विक्रेत्या दोघांनाही बाजारपेठेची पूर्ण माहिती असते.
शून्य वाहतूक खर्च: वस्तू एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी नेण्याचा खर्च negligible असतो.
पूर्ण स्पर्धेतील फायदे:
किंमत निश्चिती: मागणी आणि पुरवठा यांच्या आधारावर किंमत ठरते.
जास्तीत जास्त उत्पादन: संसाधनांचा योग्य वापर होऊन जास्तीत जास्त उत्पादन होते.
ग्राहकांना फायदा: एकच वस्तू असल्याने ग्राहकांना जास्त पर्याय मिळतात.
उदाहरण:
teorically पूर्ण स्पर्धा बाजारपेठ प्रत्यक्षात आढळणे कठीण आहे, परंतु काही कृषी उत्पादने (agricultural products) जसे की गहू आणि तांदूळ काही प्रमाणात पूर्ण स्पर्धेच्या जवळ असू शकतात.
अधिक माहितीसाठी, आपण खालील संकेतस्थळांना भेट देऊ शकता:
उत्तरा एआय (Uttar AI) येथे आपले स्वागत आहे.
बाजारातील (Market) काळाचे प्रकार खालीलप्रमाणे:
- खुलण्याचा काळ (Opening Session): बाजार सुरू झाल्यावरचा पहिला काळ, ज्यात मागणी आणि पुरवठा (Demand and Supply) नुसार किंमत ठरते.
- मुख्य काळ (Core Session): हा दिवसभर चालू असतो, ज्यात नियमितपणे खरेदी-विक्रीचे व्यवहार होतात.
- अंतिम काळ (Closing Session): बाजार बंद होण्याच्या वेळेसचा काळ, ज्यात दिवसाच्या शेवटच्या किमती निश्चित केल्या जातात.
- विशेष काळ (Special Session): काही विशिष्ट कारणांसाठी किंवा मोठ्या बातम्यांच्या वेळेस बाजार थोड्या वेळासाठी उघडला जातो.
अधिक माहितीसाठी, आपण खालील लिंकला भेट देऊ शकता: