
शैक्षणिक साहित्य
१. दीक्षा ॲप (DIKSHA App):
ॲप डाउनलोड आणि वापरण्याची प्रक्रिया:
-
गुगल प्ले स्टोअर किंवा ॲपल ॲप स्टोअरवरून दीक्षा ॲप डाउनलोड करा.
-
ॲप उघडा आणि तुमची भाषा निवडा.
-
तुमची भूमिका निवडा (शिक्षक, विद्यार्थी, पालक).
-
तुमचे राज्य आणि जिल्हा निवडा.
-
दीक्षा ॲप वापरण्यासाठी तयार आहे. तुम्ही विविध विषयांचे साहित्य शोधू शकता.
पाठ नियोजन (Lesson Plan):
विषय: गणित
इयत्ता: ५ वी
घटक: संख्याज्ञान
दीक्षा ॲप वापरून शैक्षणिक साहित्य:
-
व्हिडिओ: संख्या वाचन आणि लेखन (https://diksha.gov.in/)
-
PDF: संख्याज्ञान worksheet (तुम्ही दीक्षा ॲप वर शोधू शकता)
पाठ नियोजन पायऱ्या:
-
सुरुवात: विद्यार्थ्यांना मागील इयत्तेतील संख्याज्ञानाची उजळणी करणे.
-
विकास: दीक्षा ॲप वरील व्हिडिओ दाखवणे आणि त्याबद्दल चर्चा करणे.
-
सराव: विद्यार्थ्यांना worksheet मधील उदाहरणे सोडवण्यास देणे.
-
मूल्यांकन: विद्यार्थ्यांनी किती उदाहरणे बरोबर सोडवली यावरून मूल्यांकन करणे.
२. नॅशनल रिपॉझिटरी ऑफ ओपन एज्युकेशनल रिसोर्सेस (NROER):
वेबसाईट वापरण्याची प्रक्रिया:
-
NROER वेबसाईटवर जा: NROER
-
तुमचा विषय आणि इयत्ता निवडा.
-
विविध प्रकारचे शैक्षणिक साहित्य उपलब्ध आहे, जसे की व्हिडिओ, ऑडिओ, चित्रे आणि interactive modules.
पाठ नियोजन:
विषय: विज्ञान
इयत्ता: ६ वी
घटक: वनस्पतींचे प्रकार
NROER वापरून शैक्षणिक साहित्य:
-
व्हिडिओ: वनस्पतींचे विविध प्रकार (तुम्ही NROER वर शोधू शकता)
-
Image: विविध वनस्पतींच्या भागांची चित्रे (तुम्ही NROER वर शोधू शकता)
पाठ नियोजन पायऱ्या:
-
सुरुवात: विद्यार्थ्यांना त्यांच्या सभोवतालच्या वनस्पतींबद्दल प्रश्न विचारणे.
-
विकास: NROER वरील व्हिडिओ आणि चित्रे वापरून वनस्पतींच्या प्रकारांची माहिती देणे.
-
सराव: विद्यार्थ्यांना बागेत घेऊन जाऊन विविध वनस्पती दाखवणे.
-
मूल्यांकन: विद्यार्थ्यांनी वनस्पतींच्या प्रकारांची नावे सांगणे.
पाठ्यपुस्तकांच्या माहिती स्रोतांची गरज अनेक कारणांसाठी असते:
- अचूकता आणि सत्यता: पाठ्यपुस्तकांमधील माहिती अचूक आणि सत्य असावी लागते. यासाठी, विश्वसनीय स्त्रोतांचा वापर करणे आवश्यक आहे.
- अद्ययावत माहिती: जगामध्ये सतत बदल होत असतात. त्यामुळे पाठ्यपुस्तकांमधील माहिती अद्ययावत असणे गरजेचे आहे.
- विविध दृष्टिकोन: एखाद्या विषयावर विविध मतं असू शकतात. पाठ्यपुस्तकात विविध दृष्टिकोन समाविष्ट करण्यासाठी माहितीच्या स्रोतांचा वापर होतो.
- संशोधनाला प्रोत्साहन: विद्यार्थ्यांना अधिक माहिती मिळवण्याची आणि संशोधन करण्याची प्रेरणा मिळावी यासाठी माहितीचे स्रोत महत्त्वाचे आहेत.
- शैक्षणिक गुणवत्ता: चांगल्या माहिती स्रोतांचा वापर केल्याने पाठ्यपुस्तकांची गुणवत्ता वाढते.
शालेय साहित्य निरीक्षण (School Material Inspection) कसे करावे याबद्दल मार्गदर्शन:
- उद्देश निश्चित करा: निरीक्षणाचा उद्देश काय आहे? उदाहरणार्थ, साहित्याची उपलब्धता, गुणवत्ता, वापरण्याची पद्धत, इत्यादी.
- चेकलिस्ट तयार करा: निरीक्षणासाठी आवश्यक असलेल्या गोष्टींची यादी तयार करा. जसे पुस्तके, वह्या, शैक्षणिक साधने, खेळणी, इत्यादी.
- वेळ निश्चित करा: निरीक्षणासाठी पुरेसा वेळ द्या.
- साहित्याची उपलब्धता: प्रत्येक विद्यार्थ्यासाठी आवश्यक साहित्य उपलब्ध आहे का?
- गुणवत्ता: साहित्याची गुणवत्ता तपासा. पुस्तके, वह्या व्यवस्थित आहेत का?
- व्यवस्थापन: साहित्य व्यवस्थित ठेवलेले आहे का? साहित्याची नोंदवही अद्ययावत आहे का?
- वापर: विद्यार्थी साहित्याचा योग्य वापर करतात का?
- सुरक्षितता: साहित्य वापरण्यासाठी सुरक्षित आहे का?
- नोंदी घ्या: निरीक्षणादरम्यान आढळलेल्या त्रुटी व चांगल्या गोष्टींची नोंद घ्या.
- विश्लेषण करा: नोंदींचे विश्लेषण करून समस्यांची कारणे शोधा.
- शिफारशी: साहित्यात सुधारणा करण्यासाठी उपाय सुचवा.
- अंमलबजावणी: सुचवलेल्या उपायांची अंमलबजावणी करा.
- पुनरावलोकन: केलेल्या उपायांनंतर पुन्हा निरीक्षण करा आणि सुधारणांची नोंद घ्या.
- पुस्तके: अभ्यासक्रमावर आधारित आहेत का, त्यांची पाने व्यवस्थित आहेत का?
- प्रयोगशाळा साहित्य: सर्व उपकरणे व्यवस्थित आहेत का आणि काम करतात का?
- खेळणी: सुरक्षित आहेत का आणि विद्यार्थ्यांना खेळण्यासाठी पुरेशी आहेत का?
हे सर्व मुद्दे तुम्हाला तुमच्या शालेय साहित्य निरीक्षणात मदत करतील.
छापील साहित्य वापरणे कितपत योग्य आहे?
छापील साहित्य आजही उपयुक्त आहे. कारण:
- विश्वसनीयता: छापील साहित्य प्रकाशनापूर्वी तपासले जाते, त्यामुळे माहिती अचूक असण्याची शक्यता जास्त असते.
- एकाग्रता: छापील साहित्य वाचताना लक्ष विचलित होण्याची शक्यता कमी असते.
- संवर्धन: छापील साहित्य दीर्घकाळ टिकते.
इंग्रजी विषयातील उदाहरणे:
- Textbooks: इंग्रजी व्याकरण आणि साहित्य शिकण्यासाठी पाठ्यपुस्तके (Textbooks) खूप महत्त्वाचे आहेत.
- Reference books: शब्दकोश (Dictionaries) आणि थिसॉरस (Thesaurus) भाषेचा अभ्यास करण्यासाठी आवश्यक आहेत.
- Journals: इंग्रजी साहित्यावर संशोधन करण्यासाठी जर्नल्स (Journals) खूप उपयुक्त आहेत.
आंतरजालावर शैक्षणिक माहिती शोधताना घ्यावयाची दक्षता:
- स्रोत तपासा: माहिती कोणत्या संकेतस्थळावरून (Website) घेतली आहे, ते तपासा.
- लेखक तपासा: माहिती कोणी लिहिली आहे, त्यांचे शिक्षण आणि अनुभव काय आहे, हे तपासा.
- अद्ययावत माहिती: माहिती नवीन आहे का, हे तपासा. जुनी माहिती चुकीची असू शकते.
- एकापेक्षा जास्त स्रोत: एकाच माहितीसाठी वेगवेगळ्या संकेतस्थळांना भेट द्या आणि माहितीची तुलना करा.
उदाहरण:
एखाद्या ऐतिहासिक घटनेची माहिती विकिपीडियावर (Wikipedia) वाचण्याऐवजी, एखाद्या इतिहासकाराने लिहिलेले पुस्तक वाचणे अधिक योग्य आहे.
ॲकॅडमीक (Academic) माहितीसाठी विश्वसनीय वेबसाईट:
- शैक्षणिक प्रकाशनांच्या वेबसाइट्स (उदाहरण: ऑक्सफोर्ड युनिव्हर्सिटी प्रेस)
- सरकारी शैक्षणिक संस्थांच्या वेबसाइट्स (उदाहरण: एनसीईआरटी)