समास

द्वंद्व समासाची व्याख्या:

जेव्हा दोन समान प्रकारचे शब्द जोडून एक नवा शब्द तयार होतो, तेव्हा त्याला द्वंद्व समास म्हणतात. या समासात दोन्ही शब्द समान महत्त्वाचे असतात आणि त्यांच्यामध्ये 'किंवा' हा शब्द आणून त्यांचा विग्रह करता येतो.

उदाहरण:

 * खरे खोटे = खरे किंवा खोटे

 * चहा कॉफी = चहा किंवा कॉफी

 * दही दूध = दही किंवा दूध

"खरे खोटे" या शब्दात:

 * 'खरे' आणि 'खोटे' हे दोन समान प्रकारचे शब्द आहेत.

 * दोन्ही शब्द समान महत्त्वाचे आहेत.

 * त्यांच्यामध्ये 'किंवा' हा शब्द आणून त्यांचा विग्रह करता येतो.

म्हणूनच, "खरे खोटे" हा द्वंद्व समास आहे.

समास आणि सामासिक शब्द विग्रह:

समास म्हणजे दोन किंवा अधिक शब्दांपासून बनलेला एक नवीन शब्द. या नवीन शब्दामध्ये मूळ शब्दांचे अर्थ बदलले जातात आणि एक नवीन अर्थ प्राप्त होतो.

सामासिक शब्द विग्रह म्हणजे समासातील मूळ शब्दांना पुन्हा वेगळे करणे.

उदाहरण:

शब्द: राजा + पुत्र = राजपुत्र

विग्रह: राजाचा पुत्र

समासाचे प्रकार:

तत्पुरुष समास: या समासात पहिला शब्द गौण आणि दुसरा शब्द प्रधान असतो.

कर्मधारय समास: या समासात दोन्ही शब्द प्रधान असतात.

द्विगु समास: या समासात एका शब्दाची पुनरावृत्ती होते.

द्वंद्व समास: या समासात दोन्ही शब्द समान प्रधान असतात.

बहुव्रीहि समास: या समासात समासाचा अर्थ त्यातील कोणत्याही शब्दाशी संबंधित नसतो.

अव्ययीभाव समास: या समासात समास एक अव्यय बनतो.

सामासिक शब्द विग्रह करताना लक्षात घेण्याच्या गोष्टी:

समासाचा प्रकार ओळखा.

समासातील शब्दांचे कारक ओळखा.

समासातील शब्दांचे योग्य क्रम लावा.

समासाचा अर्थ समजून घ्या.

सामासिक शब्द विग्रहाचे काही उदाहरणे:

समास विग्रह

राजपुत्र राजाचा पुत्र

नीलकमळ नील रंगाचे कमळ

दशरथ दहा रथांचा स्वामी

रामराज्य रामाचे राज्य

गंगाजल गंगेचे जल

सामासिक शब्द विग्रह शिकण्यासाठी काही टिपा:

समासाचे प्रकार आणि त्यांचे नियम शिका.

समासातील शब्दांचे अर्थ समजून घ्या.

समासाचे विग्रह करण्यासाठी भरपूर सराव करा.

सामासिक शब्द विग्रह शिकण्यासाठी काही उपयुक्त संसाधने:

मराठी व्याकरणाची पुस्तके

समास विग्रह सराव पुस्तके

ऑनलाइन समास विग्रह साधन

आशा आहे की हे माहिती आपल्याला समास आणि सामासिक शब्द विग्रह समजण्यास मदत करेल.

त्रिखंड या शब्दाचा विग्रह आणि समास खालीलप्रमाणे:

विग्रह: तीन खंड (three parts)

समास: द्विगु समास (संख्यावाचक)

स्पष्टीकरण: ज्या समासातील पहिले पद संख्यावाचक विशेषण असते आणि सामासिक शब्द एखाद्या समूहाचा बोध करतो, त्याला द्विगु समास म्हणतात.

उदाहरण: त्रिकोण (तीन कोन असलेला), पंचवटी (पाच वडांचे झाड असलेला)

'दररोज' या शब्दाचा विग्रह आणि समास खालीलप्रमाणे:

विग्रह: प्रत्येक दिवस

समास: अव्ययीभाव समास

स्पष्टीकरण: ज्या समासामध्ये पहिले पद अव्यय असून ते महत्त्वाचे असते आणि सामासिक शब्द क्रियाविशेषणाचे काम करतो, त्याला अव्ययीभाव समास म्हणतात. 'दररोज' या शब्दात 'दर' हे अव्यय आहे आणि ते प्रत्येक दिवसाचा बोध करून क्रियाविशेषणाचे कार्य करत आहे.

'दररोज' या सामासिक शब्दाचा विग्रह आणि समास खालीलप्रमाणे:

Pen and Ink Publications या वेबसाइटनुसार अव्ययीभाव समासामध्ये पहिले पद अव्यय असून ते महत्त्वाचे असते.

अव्ययीभाव समास - Pen and Ink Publications