वनस्पती पोषण

• सूर्यप्रकाश: प्रकाश संश्लेषण प्रक्रियेद्वारे वनस्पतींना ऊर्जा निर्माण करण्यासाठी सूर्यप्रकाश आवश्यक आहे.
• पाणी: पाणी हे वनस्पतींच्या पेशींमधील रासायनिक क्रिया आणि पोषक तत्वांच्या वहनासाठी आवश्यक आहे.
• पोषक तत्वे: नायट्रोजन, फॉस्फरस आणि पोटॅशियम (N, P, K) सारखे पोषक घटक वनस्पतींच्या वाढीसाठी आवश्यक आहेत.
• हवा: कार्बन डायऑक्साइड (CO2) प्रकाश संश्लेषणासाठी आणि ऑक्सिजन (O2) श्वसनासाठी आवश्यक आहे.
• माती: माती वनस्पतींना आधार देते आणि पाणी तसेच पोषक तत्वे शोषून घेण्यासाठी मदत करते.

यापैकी प्रत्येक घटक वनस्पतींच्या वाढीसाठी अत्यंत महत्त्वाचा आहे आणि एकाची कमतरता असल्यास वनस्पतीची वाढ थांबते.

नायट्रोजनची कमतरता असलेल्या जमिनीत खालील वनस्पती आढळतात:

• मांसाहारी वनस्पती (Carnivorous plants): या वनस्पती कीटकांना खाऊन नायट्रोजनची गरज भागवतात. उदाहरणार्थ, घटपर्णी (Pitcher plant), व्हीनस फ्लायट्रॅप (Venus flytrap).
• दलदल वनस्पती ( болотные растения): दलदल जमिनीत नायट्रोजनची कमतरता असते, त्यामुळे या जमिनीत वाढणाऱ्या वनस्पती कमी नायट्रोजनमध्ये तग धरू शकतात.
• ऍझोला (Azolla): ही वनस्पती नायट्रोजन स्थिरीकरण (Nitrogen fixation) करते, ज्यामुळे ती नायट्रोजन कमतरता असलेल्या जमिनीत वाढू शकते.

टीप: नायट्रोजनची कमतरता असलेल्या जमिनीत वाढणाऱ्या वनस्पती कमी नायट्रोजनमध्ये जुळवून घेतात किंवा नायट्रोजन मिळवण्यासाठी इतर मार्ग शोधतात.

वनस्पतींसाठी आवश्यक सूक्ष्म पोषक तत्व खालीलप्रमाणे:

• लोह (Iron): प्रकाश संश्लेषण आणि क्लोरोफिल निर्मितीसाठी आवश्यक.
• जस्त (Zinc): एन्झाईम क्रिया आणि वाढ संप्रेरकांसाठी आवश्यक.
• मॅंगनीज (Manganese): प्रकाश संश्लेषण, नायट्रोजन चयापचय आणि एन्झाईम सक्रियतेसाठी आवश्यक.
• तांबे (Copper): एन्झाईम क्रिया आणि क्लोरोफिल निर्मितीसाठी आवश्यक.
• बोरॉन (Boron): पेशी भित्ती (cell wall) विकास आणि प्रजननसाठी आवश्यक.
• मॉलिब्डेनम (Molybdenum): नायट्रोजन फिक्सेशन आणि नायट्रेट रिडक्शनसाठी आवश्यक.
• क्लोरीन (Chlorine): प्रकाश संश्लेषण आणि ऑस्मोटिक रेग्युलेशनसाठी आवश्यक.

हे सूक्ष्म पोषक तत्वे वनस्पतींच्या योग्य वाढीसाठी आणि विकासासाठी अत्यंत आवश्यक आहेत.