संसद

भारतीय संसदेत खालील तीन घटकांचा समावेश होतो:

1. राष्ट्रपती: हे भारताचे राष्ट्रप्रमुख असतात आणि संसदेचा अविभाज्य भाग असतात. राष्ट्रपती संसदेच्या दोन्ही सभागृहांनी मंजूर केलेल्या विधेयकांवर सही करतात, त्यानंतरच ते कायद्यात रूपांतरित होतात.
2. लोकसभा: हे संसदेचे कनिष्ठ सभागृह आहे, जे थेट जनतेतून निवडलेल्या सदस्यांद्वारे बनलेले आहे. लोकसभेची सदस्य संख्या ५४३ आहे.
3. राज्यसभा: हे संसदेचे वरिष्ठ सभागृह आहे, जे राज्यांचे आणि केंद्रशासित प्रदेशांचे प्रतिनिधित्व करते. राज्यसभेची सदस्य संख्या २४५ आहे, ज्यापैकी १२ सदस्य राष्ट्रपतींद्वारे नामनिर्देशित केले जातात.

भारतीय संसद: लोकशाहीचा आधारस्तंभ

राज्यसभेमध्ये राष्ट्रपती 12 सदस्यांची नेमणूक करतात.

हे सदस्य खालील क्षेत्रांमधील तज्ञ असतात:

• कला
• साहित्य
• विज्ञान
• समाजसेवा

राज्यघटनेच्या अनुच्छेद 80 नुसार राष्ट्रपतींना हे अधिकार आहेत.

अधिक माहितीसाठी, खालील लिंकला भेट द्या:

संसद सदस्यांची माहिती

राज्यसभेचे पदसिद्ध अध्यक्ष हे भारताचे उपराष्ट्रपती असतात.

राज्यसभेच्या कामकाजाचे अध्यक्षस्थान ते भूषवतात. त्यांची निवड उपराष्ट्रपती म्हणून झाल्यानंतर ते आपोआपच राज्यसभेचे अध्यक्ष बनतात.

अधिक माहितीसाठी:

• राज्यसभेचे अध्यक्ष - परिचय (इंग्रजी)
• राज्यसभेचे अध्यक्ष - संसद संकेतस्थळ (इंग्रजी)

भारतीय संसदेत दोन सभागृह असतात:

टीप: लोकसभा हे लोकांचे प्रतिनिधित्व करते, तर राज्यसभा राज्यांचे प्रतिनिधित्व करते.

हे संसदेचे एक महत्त्वाचे कार्य आहे, चुक आणि जबाबदार्यांसाठी त्यांची जबाबदारी निश्चित करून मंत्री परिषदेवर नियंत्रण ठेवण्याच्या अधिकाराचा उपयोग करतात. कलम (75 ()) मध्ये स्पष्टपणे म्हटले आहे की लोकसभेचा विश्वास असल्याशिवाय मंत्री परिषद कार्य करू शकते. संसदेचे हे महत्त्वपूर्ण काम उत्तरदायी कारभाराची खात्री देते.

कायदे 

कायदे बनविणे हे कोणत्याही विधिमंडळाचे प्राथमिक कार्य असते. केंद्रीय संसद व समवर्ती यादीतील राज्य व केंद्र या दोन्ही विषयांच्या यादीमध्ये समाविष्ट असलेल्या विषयांवर भारतीय संसद कायद्यांची अधिसूचना करते.

वित्तपुरवठ्यावर नियंत्रण

खासकरुन लोकसभा वित्त क्षेत्रात संसद महत्वाची शक्ती वापरते. विधिमंडळाने याची खात्री करुन घ्यावी की सार्वजनिक निधीची उभारणी आणि खर्च त्याच्या परवानगीने आहे.

सर्व महत्वाच्या प्रशासकीय धोरणांवर सभागृहावर चर्चा केली जाते. म्हणूनच कॅबिनेटला केवळ संसदेचा सल्ला मिळतो आणि त्यातील उणीवांविषयी माहिती मिळते असे नाही तर संपूर्ण देशालाही लोकांच्या महत्त्वाच्या विषयांबद्दल माहिती मिळते.

 घटनात्मक कार्ये 

संविधानाच्या अंतर्गत संसद ही एकमेव संस्था आहे जी घटनेत दुरुस्तीसाठी कोणत्याही प्रस्तावाला स्थानांतरित करू शकते. कोणत्याही सभागृहात (लोकसभा किंवा राज्यसभा) दुरुस्तीचा प्रस्ताव सादर केला जाऊ शकतो.

संसद देखील अध्यक्ष आणि उपाध्यक्षांच्या निवडणुकीत भाग घेते. तसेच समितीच्या विविध सदस्यांची, पीठासीन अधिकारी व उपप्रादेशिक अधिका e्यांची निवड केली जाते.

संसदेला राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती, सर्वोच्च व उच्च न्यायालयाचे न्यायाधीश तसेच अध्यक्ष व संघ आणि राज्य लोकसेवा आयोग आणि कॅगचे सभासद यांना महाभियोग लावण्याचे अधिकार आहेत.

भारतीय संसद हे भारतातील सर्वोच्च legislative संस्था आहे. हे राष्ट्रपती आणि दोन सभागृहांनी बनलेले आहे: राज्यसभा (Council of States) आणि लोकसभा (House of the People).

संसदेची रचना:

• राष्ट्रपती: हे राज्याचे प्रमुख असतात आणि संसदेचा एक भाग असतात.
• राज्यसभा: हे संसदेचे वरिष्ठ सभागृह आहे, ज्यात सदस्यांची संख्या २५० असते. हे राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांचे प्रतिनिधित्व करते.
• लोकसभा: हे संसदेचे कनिष्ठ सभागृह आहे, ज्यात सदस्यांची संख्या ५४३ आहे. हे थेट निवडणुकीद्वारे निवडले जातात आणि भारतातील लोकांचे प्रतिनिधित्व करतात.

संसद चालवण्याची प्रक्रिया:

1. सत्र (Session): संसदेचे सत्र राष्ट्रपती बोलावतात. संसदेचे तीन सत्र असतात:
   • अर्थसंकल्पीय सत्र (Budget Session): फेब्रुवारी ते मे
   • पावसाळी सत्र (Monsoon Session): जुलै ते सप्टेंबर
   • हिवाळी सत्र (Winter Session): नोव्हेंबर ते डिसेंबर
2. प्रश्नकाल (Question Hour): दररोज सकाळी ११ ते १२ या वेळेत प्रश्नकाल असतो, ज्यात सदस्य सरकारला प्रश्न विचारू शकतात.
3. शून्यकाल (Zero Hour): प्रश्नकालानंतर शून्यकाल असतो, ज्यात सदस्य तातडीच्या सार्वजनिक महत्त्वाच्या विषयांवर प्रश्न विचारू शकतात.
4. विधेयक (Bill): कायदा बनवण्यासाठी विधेयके सादर केली जातात. विधेयकांचे प्रकार:
   • साधे विधेयक (Ordinary Bill): कोणतेही सदस्य सादर करू शकतात.
   • धन विधेयक (Money Bill): फक्त लोकसभेत सादर केले जाते.
   • घटनात्मक सुधारणा विधेयक (Constitutional Amendment Bill): घटनेत बदल करण्यासाठी.
5. विधेयकाची प्रक्रिया:
   • विधेयक सादर करणे.
   • चर्चा आणि मतदान.
   • दुसऱ्या सभागृहात पाठवणे.
   • राष्ट्रपतींची मंजुरी.
6. अर्थसंकल्प (Budget): अर्थमंत्री अर्थसंकल्प सादर करतात, ज्यामध्ये सरकारचा जमाखर्च असतो.
7. अविश्वास प्रस्ताव (No-Confidence Motion): सरकारवर अविश्वास दाखवण्यासाठी लोकसभेत अविश्वास प्रस्ताव मांडला जातो.

संसदेची कार्ये:

• कायदे बनवणे.
• सरकारवर नियंत्रण ठेवणे.
• अर्थसंकल्प मंजूर करणे.
• सार्वजनिक हिताचे रक्षण करणे.

अधिक माहितीसाठी, आपण संसदेच्या अधिकृत वेबसाइटला भेट देऊ शकता: भारतीय संसद