शस्त्रे

भूतकाळात वापरली जाणारी काही हत्यारे खालीलप्रमाणे आहेत:

• भाला: हा लांब दांडा असलेला शस्त्र आहे, ज्याच्या एका टोकाला टोकदार पाते असते.
• तलवार: हे एक लांब, धातूचे पाते असलेले शस्त्र आहे, जे वार करण्यासाठी किंवा कापण्यासाठी वापरले जाते.
• धनुष्यबाण: धनुष्यबाण हे लाकडी किंवा धातूचे बनलेले असते आणि बाण मारण्यासाठी वापरले जाते.
• कुऱ्हाड: कुऱ्हाड हे लाकडी दांडा असलेले शस्त्र आहे, ज्याच्या एका टोकाला धातूचे पाते असते.
• गदा: गदा हे लांब दांडा असलेले शस्त्र आहे, ज्याच्या एका टोकाला जड वस्तू जोडलेली असते.
• खंजीर: खंजीर हे लहान, टोकदार पाते असलेले शस्त्र आहे, जे वार करण्यासाठी वापरले जाते.
• तिरकमठा: तिरकमठा हे बाण मारण्याचे एक शस्त्र आहे.
• गोफण: गोफण हे लहान दगड किंवा गोळे फेकण्याचे एक शस्त्र आहे.

भूतकाळात वापरली जाणारी काही हत्यारे खालीलप्रमाणे:

• भाला: हे लांब wooden दांड्यावर तीक्ष्ण टोक असलेले शस्त्र आहे, जे फेकून मारण्यासाठी किंवा थेट वार करण्यासाठी वापरले जात असे.
• तलवार: हे एक धारदार पाते असलेले शस्त्र आहे, जे लढाईत वार करण्यासाठी तसेच प्रतिस्पर्धकावर हल्ला करण्यासाठी वापरले जात असे.
• धनुष्यबाण: धनुष्यबाण हे लाकडी किंवा धातूच्या कमानीतून बाण मारण्यासाठी वापरले जाणारे शस्त्र आहे.
• कुऱ्हाड: कुऱ्हाड हे लाकडी दांड्यावर धातूचे पाते असलेले शस्त्र आहे. याचा उपयोग लाकडे तोडण्यासाठी तसेच लढाईत प्रतिस्पर्ध्यावर वार करण्यासाठी होत असे.
• गदा: गदा हे एक जड, बोथट शस्त्र आहे, जे हातात धरून शत्रूंवर प्रहार करण्यासाठी वापरले जाते.
• ढाल: ढाल हे स्वतःचा बचाव करण्यासाठी वापरले जाणारे शस्त्र आहे, जे धातू, लाकूड किंवा चामड्यापासून बनवलेले असते.

याव्यतिरिक्त, अनेक संस्कृतींमध्ये विशिष्ट प्रकारची शस्त्रे वापरली जात होती, जसे कि:

• भाला: आफ्रिकन आणि आशियाई संस्कृतीत मोठ्या प्रमाणावर वापरला जात होता.
• कुकरी: नेपाळमध्ये वापरले जाणारे विशिष्ट प्रकारचे शस्त्र.
• कट्यार: भारतीय बनावटीचे dagger (खंजर).

शस्त्रांचा वापर त्या वेळच्या गरजेनुसार आणि भौगोलिक परिस्थितीनुसार बदलत गेला.

फायरिंगचे मुख्य प्रकार खालीलप्रमाणे आहेत:

1. लक्ष्यित फायरिंग (Targeted Firing):
• या प्रकारात, नेमबाज एका विशिष्ट लक्ष्यावर नेम धरून गोळीबार करतो.
• हे लक्ष्य स्थिर किंवा हलणारे असू शकते.
2. दबाव फायरिंग (Suppressive Firing):
• या प्रकारात, शत्रूंना विशिष्ट क्षेत्रातून बाहेर काढण्यासाठी किंवा त्यांची हालचाल रोखण्यासाठी गोळीबार केला जातो.
• यामध्ये अचूकतेपेक्षा जास्त प्रमाणात गोळ्या झाडण्यावर भर दिला जातो.
3. अंधाधूंद फायरिंग (Harassment Firing):
• या प्रकारात, शत्रूंना त्रास देण्यासाठी किंवा त्यांची झोप उडवण्यासाठी अंदाधुंद गोळीबार केला जातो.
• याचा उद्देश शत्रूंना शारीरिक इजा पोहोचवणे नसून मानसिक दबाव टाकणे असतो.
4. स्वयंस्फूर्त फायरिंग (Automatic Firing):
• या प्रकारात, शस्त्र एकाच वेळी अनेक गोळ्या झाडण्यास सक्षम असते.
• मशीन गन (Machine gun) आणि असॉल्ट रायफल (Assault rifle) यांसारख्या शस्त्रांमध्ये ही क्षमता असते.

याव्यतिरिक्त, फायरिंगचे इतरही अनेक प्रकार आहेत, जे विशिष्ट परिस्थितीनुसार वापरले जातात.

कट्यार हे मध्ययुगीन भारतीय उपखंडात प्रचलित असलेले पात्याचे शस्त्र होय. हिला 'एच' या रोमन अक्षराच्या (रोमन: 'H') आकारातली मूठ असते; जेणेकरून शस्त्रधारकाच्या मूठ आवळलेल्या बोटांवरून हिचे पाते सरळ फुटल्यासारखे दिसते. हिच्या संरचनेमुळे लक्ष्याला भोसकण्यासाठी हिचा वापर करता येतो. हे एक छोटे दुधारी शस्त्र आहे.

राष्ट्रीय संग्रहालय, नवी दिल्ली येथील कलाकुसर केलेल्या मुठीची कट्यार

संस्कृती

समारंभप्रसंगी गौरवचिन्ह म्हणूनही हिला महत्त्वाचे स्थान आहे. वर कट्यार धारण करतो आणि विवाह सोहळ्यात मानाने ती मिरवतो. सध्याच्या काळात विवाह सोहळ्यात हिचा वापर केला जातो.उत्तर भारतात जसे मोजड्या पळवतात तसे महाराष्ट्रात वधुचे भाऊ कट्यार पळवतात आणि त्या बदल्यात वराकडून पैसे वसूल करतात. लग्न जमतांना वधुपिता वराला कट्यार भेट देण्याची परंपरा आहे.

विवाहप्रसंगी नवरदेवाने कट्यार बाळगायची असते. प्रत्येक लढाऊ वीराचे लग्न कट्यारीशी लागलेले असते असा हा संदेश आहे. तसेच शत्र वापरून तू माझ्या मुलीचे रक्षण कर असा संदेश यातून दिला जातो. तसेच पुर्वीच्या काळी मुलगी आपले कट्यार हे आत्मसंरक्षणाचे शस्त्र माहेरातून घेऊन सासरी येत असे. म्हणज सारे हिंदु कुटुंब हे शस्त्र सज्ज असत असे.

तंत्र

लहान पाते आणि मजबूत पकड यामुळे एखादी ढाल फोडणे या शस्त्राने शक्य होत असे. कट्यार वापरून निर्णायक वार केले जाऊन शत्रूला ठार मारले जात असे. हातात असलेली कट्यार ठोसा मारावा तशी मारली जात असे. यामुळे शरीराची सर्व उर्जा कट्यारीमध्ये सामावली जाऊन प्रचंड ताकदीने ढाल ही फुटत असे. शक्य असल्यास वार करून जखमी करणे हे कार्य पण कट्यार करत असे. अर्थात हे शस्त्र हातघाईच्या लढाईच्या वेळी अत्यंत महत्त्वाचे होते. थंड डोक्याने नेमका वार करून मोक्याच्या क्षणी लढाई जिंकणे हे या शस्त्राने शक्य होत असे.

चित्रण

ऐतिहासिक चित्रांमध्ये राजकुमार आणि सरदारांना कट्यार धारण केलेले चित्रित केले जात असे. कट्यार दाखवणे केवळ आत्म-बचावासाठी ही खबरदारी नव्हती तर समाजात उंचावलेले स्थान, आणि संपत्ती दाखवण्यासाठी कट्यार दाखवली जात असे. होते. कट्यार वापरून रजपूत राजे अगदी वाघाची ही शिकार करीत. एखाद्या शिकारीसाठी अशा प्रकारच्या छोट्या-अंतराच्या शस्त्राने वाघाला ठार मारणे हे शौर्य आणि युद्ध कौशल्य यांचे निश्चित चिन्ह मानले जाते. नस्तनपूर यथील श्री शनीमहाराज मंदिरातील मूर्ती चतुर्भुज असून हातात कट्यार धारण केलेली आहे.

महत्त्व

कट्यार ही तूलनेने लहान असलयाने वागवणे सोपे होते. कायम सोबत ठेवता येते. मुठीच्या रचनेमुळे हातातून सुटणे अशक्य असते. त्यामुळे हे फार महत्त्वाचे शस्त्र होते. या खुबींमुळे या शस्त्राचा प्रसार व्हिएतनाम ते अफगाणिस्तान पर्यंत झालेला दिसून येतो. छत्रपती शिवाजी महाराजांचे आवडते शस्त्र कट्यार होते असे म्हणतात.

त्यांच्या कमरेला शेल्यामध्ये कट्यार असायची. मराठा साम्राज्यातही सरदार आणि दरबारच्या मानी सरदारांनाच कट्यारीचा मान होता.

कट्यार बाळगण्याचा मान असलेल्यांना कट्यारे असे ही म्हंटले जात असे.

शिवाजी महाराजांच्या वापरात असलेल्या काही प्रसिद्ध तलवारींची माहिती खालीलप्रमाणे आहे: