आंतरराष्ट्रीय व्यापार

आंतरराष्ट्रीय व्यापार म्हणजे दोन किंवा अधिक देशांमध्ये वस्तू आणि सेवांची देवाणघेवाण होय. ह्यामुळे देशांना विशिष्ट वस्तू व सेवांचे उत्पादन आणि निर्यात करण्यास तसेच इतर देशांमध्ये उत्पादित वस्तू व सेवा आयात करण्यास मदत होते. आंतरराष्ट्रीय व्यापार अनेक प्रकारचा असतो, जसे की वस्तूंचा व्यापार, सेवांचा व्यापार आणि बौद्धिक संपदेचा व्यापार.

आंतरराष्ट्रीय व्यापाराचे फायदे:

• आर्थिक विकास: आंतरराष्ट्रीय व्यापारामुळे देशाच्या आर्थिक विकासाला चालना मिळते.
• रोजगार निर्मिती: नवीन उद्योग आणि व्यवसायांना चालना मिळाल्याने रोजगार वाढतो.
• तंत्रज्ञान हस्तांतरण: प्रगत तंत्रज्ञान आणि कौशल्ये इतर देशांमध्ये पोहोचतात.
• वस्तू आणि सेवांची उपलब्धता: ग्राहकांना विविध प्रकारच्या वस्तू आणि सेवा उपलब्ध होतात.

आंतरराष्ट्रीय व्यापारातील अडथळे:

• व्यापाऱ्यांवरील बंधने: आयात आणि निर्यातीवर सरकारचे नियंत्रण असू शकते.
• राजकीय अस्थिरता: दोन देशांतील संबंध बिघडल्यास व्यापारावर परिणाम होतो.
• चलन विनिमय दर: चलनातील बदलांमुळे व्यापारात नुकसान होऊ शकते.

भारतातील आंतरराष्ट्रीय व्यापार:

भारत अनेक देशांशी व्यापार करतो. यामध्ये अमेरिका, चीन, संयुक्त अरब अमिरात आणि जर्मनी यांसारख्या प्रमुख देशांचा समावेश आहे. भारत मुख्यतः पेट्रोलियम उत्पादने, रसायने, वस्त्रोद्योग, आणि अभियांत्रिकी वस्तू निर्यात करतो, तर पेट्रोलियम, सोने, रसायने आणि मशीनरी इत्यादी वस्तू आयात करतो.

अधिक माहितीसाठी काही उपयुक्त संकेतस्थळे:

• इन्व्हेस्ट इंडिया
• भारतीय Brand इक्विटी फाउंडेशन

भारत अनेक देशांशी व्यापार करतो. भारत प्रामुख्याने पेट्रोलियम उत्पादने, रसायने, वस्त्रे, आणि अभियांत्रिकी वस्तूंची निर्यात करतो.

इंग्लंडचा व्यापार विषयक सिद्धांत (Mercantilism) हा 16 व्या ते 18 व्या शतकापर्यंत युरोपमध्ये प्रभावी होता. या सिद्धांतानुसार, देशाने आपली निर्यात वाढवून आणि आयात कमी करून जास्तीत जास्त सोने व चांदी साठवण्यावर भर द्यावा. त्यामुळे देशाची अर्थव्यवस्था मजबूत होते, असा समज होता.

अमेरिकेने केलेले कायदे आणि त्यांची अंमलबजावणी:

• Navigation Acts (१६५१-१६६०):
• या कायद्यानुसार, अमेरिकेतील वसाहतींना फक्त इंग्लंडमध्येच व्यापार करण्याची परवानगी होती.
• अमेरिकेत तयार होणाऱ्या विशिष्ट वस्तू फक्त इंग्लंडलाच विकल्या जात होत्या.
• या कायद्यांमुळे अमेरिकेच्या वसाहतींचा विकास थांबला आणि त्यांनी याला विरोध करण्यास सुरुवात केली.
• Stamp Act (1765):
• या कायद्यानुसार, अमेरिकेतील वसाहतींमधील छापील कागदपत्रांवर कर लावण्यात आला.
• वृत्तपत्रे, कायदेशीर कागदपत्रे, आणि इतर छापील वस्तूंवर स्टॅम्प ड्यूटी लावण्यात आली.
• अमेरिकेच्या वसाहतींनी या कायद्याला कडाडून विरोध केला, कारण त्यांचे म्हणणे होते की त्यांची परवानगी न घेता कर लावला गेला आहे.
• Townshend Acts (1767):
• या कायद्यानुसार, चहा, काच, कागद, आणि रंगासारख्या वस्तूंवर कर लावण्यात आला.
• या कायद्यांचा उद्देश ब्रिटिशांना अमेरिकेत जास्त महसूल मिळवणे हा होता.
• अमेरिकेच्या वसाहतींनी या कायद्यांना विरोध केला आणि ब्रिटीश वस्तूंवर बहिष्कार टाकला.
• Tea Act (1773):
• या कायद्यानुसार, ईस्ट इंडिया कंपनीला अमेरिकेत स्वस्त दरात चहा विकण्याची परवानगी देण्यात आली.
• अमेरिकेच्या व्यापाऱ्यांवर अन्याय झाला, कारण त्यांना चहा विकण्याची संधी मिळाली नाही.
• या कायद्याच्या विरोधात बोस्टन टी पार्टी (Boston Tea Party) झाली, ज्यात अमेरिकन लोकांनी चहा समुद्रात फेकून दिला.

संदर्भ:

• Navigation Acts - Britannica
• Stamp Act - Britannica
• Townshend Acts - Britannica

अंतर्गत व्यापार आणि विदेशी व्यापार यांच्यातील काही मुख्य फरक खालीलप्रमाणे आहेत:

1. अर्थ (Arth):

   • अंतर्गत व्यापार: देशाच्या भौगोलिक सीमांमध्ये होणाऱ्या व्यापाराला अंतर्गत व्यापार म्हणतात. यात वस्तू आणि सेवांची खरेदी-विक्री देशाच्या आतच होते.
   • विदेशी व्यापार: दोन किंवा अधिक देशांदरम्यान होणाऱ्या व्यापाराला विदेशी व्यापार म्हणतात. यात वस्तू आणि सेवांची आयात (import) आणि निर्यात (export) केली जाते.

2. क्षेत्र (Kshetra):

   • अंतर्गत व्यापार: हा व्यापार देशाच्या सीमांपुरता मर्यादित असतो.
   • विदेशी व्यापार: हा व्यापार आंतरराष्ट्रीय स्तरावर चालतो.

3. चलनाचा वापर (Chalanacha Vapar):

   • अंतर्गत व्यापार: देशातील अधिकृत चलन वापरले जाते.
   • विदेशी व्यापार: यात वेगवेगळ्या देशांचे चलन वापरले जाते, त्यामुळे चलनाचे रूपांतरण (currency conversion) आवश्यक असते.

4. नियम आणि कायदे (Niyam aani Kayade):

   • अंतर्गत व्यापार: देशातील नियम आणि कायदे लागू होतात.
   • विदेशी व्यापार: आंतरराष्ट्रीय व्यापार नियमांनुसार आणि दोन देशांच्या करारांनुसार चालतो.

5. जटिलता (Jatilta):

   • अंतर्गत व्यापार: कमी गुंतागुंतीचा आणि सोपा असतो.
   • विदेशी व्यापार: जास्त गुंतागुंतीचा असतो, कारण यात अनेक कायदेशीर आणि आर्थिक प्रक्रिया पार पाडाव्या लागतात.

6. भाषा आणि संस्कृती (Bhasha aani Sanskruti):

   • अंतर्गत व्यापार: भाषा आणि संस्कृती समान असल्याने संवाद सोपा होतो.
   • विदेशी व्यापार: भिन्न भाषा आणि संस्कृतीमुळे संवाद साधण्यात अडचणी येऊ शकतात.

थोडक्यात, अंतर्गत व्यापार देशाच्या आत होतो, तर विदेशी व्यापार दोन किंवा अधिक देशांमध्ये होतो. दोन्ही व्यापारांचे स्वतःचे महत्त्व आहे आणि ते देशाच्या अर्थव्यवस्थेसाठी आवश्यक आहेत.

आंतरराष्ट्रीय व्यापार म्हणजे दोन किंवा अधिक देशांमध्ये वस्तू व सेवांची देवाणघेवाण होणे.

यात खालील गोष्टींचा समावेश होतो:

• वस्तू आणि सेवांची आयात (Import)
• वस्तू आणि सेवांची निर्यात (Export)

आंतरराष्ट्रीय व्यापार अनेक कारणांसाठी महत्त्वाचा आहे:

• आर्थिक विकास: निर्यातीमुळे देशांना जास्त उत्पादन करून अर्थव्यवस्था वाढवण्याची संधी मिळते.
• रोजगार: आंतरराष्ट्रीय व्यापारामुळे नवीन नोकऱ्या निर्माण होतात.
• तंत्रज्ञान आणि ज्ञान: वेगवेगळ्या देशांतील तंत्रज्ञान आणि ज्ञान एकमेकांना मिळण्यास मदत होते.
• ग्राहकbase: ग्राहकांना विविध प्रकारच्या वस्तू आणि सेवा उपलब्ध होतात.

अधिक माहितीसाठी, आपण खालील दुवे पाहू शकता:

• इन्व्हेस्टोपेडिया - आंतरराष्ट्रीय व्यापार (इंग्रजी)
• ऑक्सफोर्ड विद्यापीठ - आंतरराष्ट्रीय व्यापाराचा इतिहास (इंग्रजी)

इन्व्हेस्टोपेडिया - आंतरराष्ट्रीय व्यापार (Investopedia - International Trade)

जागतिक व्यापार संघटना (World Trade Organization)