रक्तगट

माणसांना हॉस्पिटलमध्ये जे रक्त लागते ते रक्ताच्या प्रकारानुसार (Blood Groups) दिले जाते, जातीनुसार नव्हे.

रक्ताचे प्रकार (Blood Groups): रक्ताचे मुख्य प्रकार खालीलप्रमाणे आहेत:

या प्रत्येक प्रकारात Rh पॉझिटिव्ह (Rh+) किंवा Rh निगेटिव्ह (Rh-) असे उपप्रकार असतात. त्यामुळे एकूण आठ प्रकारचे रक्तगट तयार होतात: A+, A-, B+, B-, AB+, AB-, O+, O-.

रक्तदान आणि रक्त स्वीकारणे (Blood Transfusion): रक्त देताना आणि घेताना रक्तगट जुळणे आवश्यक असते. उदाहरणार्थ, 'ओ' रक्तगट (O-) असलेल्या व्यक्तीला 'ओ' रक्तगट असलेल्या व्यक्तीचेच रक्त चालते, पण तो कोणालाही रक्त देऊ शकतो. 'एबी' रक्तगट (AB+) असलेला व्यक्ती कोणाचेही रक्त घेऊ शकतो, पण तो फक्त 'एबी' रक्तगट असलेल्या व्यक्तीलाच रक्त देऊ शकतो.

जातीभेद का नाही (Why no caste discrimination): रक्ताला जात नसते. रक्तगट हा जैविक (biological) भाग आहे, जो मानवी शरीरात असतो. त्यामुळे रक्त देताना किंवा घेताना जातीचा विचार केला जात नाही. वैद्यकीय दृष्ट्या रक्तगट जुळणे महत्त्वाचे असते.

अधिक माहितीसाठी:

एबी पॉझिटिव्ह रक्तगट असणाऱ्या व्यक्तींमधील काही वैशिष्ट्ये:

• सर्व ग्राह्य (Universal Recipient): एबी पॉझिटिव्ह रक्तगट असलेले लोक सर्व रक्तगटांकडून रक्त घेऊ शकतात, कारण त्यांच्या रक्तामध्ये अँटी-ए (Anti-A) किंवा अँटी-बी (Anti-B) अँटीबॉडीज (antibodies) नसतात.
• देणगी (Donation): एबी पॉझिटिव्ह रक्तगट असलेले लोक फक्त एबी पॉझिटिव्ह रक्तगट असलेल्या व्यक्तीलाच रक्त दान करू शकतात.
• जनसंख्या (Population): एबी पॉझिटिव्ह रक्तगट जगातील लोकसंख्येपैकी फक्त 3.4% लोकांमध्ये आढळतो, त्यामुळे तो दुर्मिळ रक्तगट आहे.
• आहार (Diet): एबी पॉझिटिव्ह रक्तगटाच्या लोकांसाठी कोणताही विशिष्ट आहार नाही, परंतु संतुलित आणि पौष्टिक आहार घेणे आरोग्यासाठी चांगले असते.
• सकारात्मक दृष्टिकोन (Positive Outlook): एबी पॉझिटिव्ह रक्तगटाचे लोक आशावादी आणि सकारात्मक विचारांचे असतात.

मुलाचा रक्तगट खालील गोष्टींवर अवलंबून असतो:

• आई आणि वडील दोघांकडून मिळालेले जनुकीय वारसा (Genetic Inheritance): रक्तगट ठरवण्यासाठी जनुकीय वारसा महत्त्वाचा असतो.
• ए, बी आणि ओ (A, B, and O): हे तीन मुख्य रक्तगट आहेत. यापैकी आई आणि वडिलांकडून कोणते जनुके आले आहेत, यावर मुलाचा रक्तगट अवलंबून असतो.
• पॉझिटिव्ह्ह (+) किंवा निगेटिव्ह्ह (-): याला Rh फॅक्टर म्हणतात. Rh+ (पॉझिटिव्ह्ह) असणे किंवा Rh- (निगेटिव्ह्ह) असणे हे जनुकीय वारसावर अवलंबून असते.

उदाहरणार्थ:

1. जर आईचा रक्तगट A+ (ए पॉझिटिव्ह्ह) असेल आणि वडिलांचा B+ (बी पॉझिटिव्ह्ह) असेल, तर मुलाचा रक्तगट A, B, AB किंवा O यापैकी कोणताही एक आणि पॉझिटिव्ह्ह (+) असण्याची शक्यता असते.
2. जर आईचा रक्तगट O- (ओ निगेटिव्ह्ह) असेल आणि वडिलांचा A+ (ए पॉझिटिव्ह्ह) असेल, तर मुलाचा रक्तगट O किंवा A यापैकी एक असण्याची शक्यता असते, आणि Rh फॅक्टर आई-वडिलांच्या जनुकांवर अवलंबून असेल.

रक्तगट कसा ठरतो याबद्दल अधिक माहितीसाठी तुम्ही खालील संकेतस्थळांना भेट देऊ शकता:

• अमेरिकन रेड क्रॉस (American Red Cross)
• नॅशनल सेंटर फॉर बायोटेक्नोलॉजी इन्फॉर्मेशन (National Center for Biotechnology Information)

जनावरांमध्ये अनेक प्रकारचे रक्तगट (Blood groups) असतात आणि ते प्रजातीनुसार बदलतात.

गायी (Cattle):

• गाईंमध्ये A, B, C, F, J, L, M, S, T, आणि Z असे विविध रक्तगट सिस्टीम (Blood group systems) आढळतात.
• या रक्तगटांमधील विविधता वेगवेगळ्या जातींमध्ये वेगळी असू शकते.

घोडे (Horses):

• घोड्यांमध्ये A, C, D, K, P, Q, U आणि T यांसारख्या रक्तगट सिस्टीम असतात.
• घोड्यांच्या रक्तगटांचे ज्ञान रक्त संक्रमण (Blood transfusion) आणि अनुवांशिक अभ्यासासाठी महत्त्वाचे आहे.

कुत्रे (Dogs):

• कुत्र्यांमध्ये Dog Erythrocyte Antigen (DEA) नावाची रक्तगट प्रणाली वापरली जाते. DEA 1.1, DEA 1.2, DEA 3, DEA 4, DEA 5, DEA 6, DEA 7 आणि DEA 8 असे विविध प्रकारचे रक्तगट कुत्र्यांमध्ये ओळखले जातात.
• DEA 1.1 हा रक्तगट कुत्र्यांमध्ये सर्वात महत्त्वाचा मानला जातो, कारण तो रक्त संक्रमणाच्या प्रतिक्रियांना कारणीभूत ठरू शकतो.

मांजरे (Cats):

• मांजरांमध्ये A, B आणि AB असे तीन मुख्य रक्तगट असतात.
• रक्तगट प्रकार A सर्वात सामान्य आहे, तर B रक्तगट काही विशिष्ट जातींमध्ये (जसे की ब्रिटिश शॉर्टहेअर) अधिक प्रमाणात आढळतो. AB रक्तगट दुर्मिळ आहे.

जनावरांच्या रक्तगटांचे ज्ञान पशुवैद्यकीय (Veterinary) उपचारांमध्ये, रक्त संक्रमणामध्ये आणि पैदास कार्यक्रमांमध्ये (Breeding programs)उपयुक्त ठरते.