राजकीय भूगोल
राजकीय भूगोल ही भूगोलाची एक शाखा आहे. यात राजकीय प्रक्रिया आणि भौगोलिक घटक यांच्यातील संबंधांचा अभ्यास केला जातो. राज्यांची निर्मिती, सीमा निश्चिती, राजकीय प्रणाली, निवडणुका, आणि आंतरराष्ट्रीय संबंध यांसारख्या विषयांचा अभ्यास राजकीय भूगोलात केला जातो.
व्याख्या: राजकीय भूगोल म्हणजे पृथ्वीवरील राजकीय घटकांचे स्वरूप, त्यांचे स्थान, वितरण आणि मानवी क्रियाकलापांवर होणारा परिणाम यांचा अभ्यास होय.
राजकीय भूगोलाचे स्वरूप:- राजकीय भूगोल हा एक आंतरdisciplinary विषय आहे, जो भूगोल, राज्यशास्त्र, इतिहास आणि आंतरराष्ट्रीय संबंध यांसारख्या विषयांवर आधारित आहे.
- राजकीय भूगोलात राज्यांच्या सीमा, राजधानी शहरे, राजकीय विभागणी आणि मतदानाचे कल यांचा अभ्यास केला जातो.
- हा विषय नैसर्गिक आणि मानवनिर्मित वातावरणाचा राजकीय घडामोडींवर कसा प्रभाव टाकतो हे तपासतो.
- राजकीय भूगोल आंतरराष्ट्रीय संबंधांचा अभ्यास करतो, जसे की दोन देशांमधील सीमा विवाद, व्यापार करार आणि युती.
- राजकीय भूगोल निवडणुकीच्या भूगोल नावाच्या उप-शाखेशी संबंधित आहे. निवडणुकीचा भूगोल म्हणजे निवडणुकीचे निकाल आणि मतदानाचे नमुने यांचा भौगोलिक दृष्टिकोन वापरून अभ्यास करणे.
राजकीय भूगोलाच्या अभ्यासामुळे जगातील राजकीय घटना आणि घडामोडी कशा घडतात, याबद्दल माहिती मिळते. तसेच, देशांमधील संबंध, सत्ता संघर्ष आणि भौगोलिक घटकांचा राजकारणावर कसा प्रभाव असतो हे समजून येते.
अधिक माहितीसाठी:
होय, दुसऱ्या महायुद्धानंतर पूर्व युरोपातील अनेक देश सोव्हिएत रशियाच्या प्रभावाखाली होते.
कसे:
- सैन्यदल: सोव्हिएत युनियनच्या सैन्याने या देशांना नाझी जर्मनीच्या राजवटीतून मुक्त केले.
- साम्यवादी सरकार: सोव्हिएत युनियनने या देशांमध्ये साम्यवादी सरकार स्थापन करण्यास मदत केली.
- प्रभाव: या देशांच्या अर्थव्यवस्था, राजकारण आणि संस्कृतीवर सोव्हिएत युनियनचा मोठा प्रभाव होता.
उदाहरण:
- पोलंड
- चेकोस्लोव्हाकिया
- हंगेरी
- रोमानिया
- बल्गेरिया
संदर्भ:
भारताची राजधानी नवी दिल्ली आहे.
हे शहर अनेक सरकारी कार्यालये आणि मंत्रालयांचे केंद्र आहे.
गोलार्ध 4 विचारानुसार भारताचे स्थान:
गोलार्ध 4 (Hemisphere 4) ही संकल्पना भौगोलिक किंवा राजकीय दृष्ट्या प्रमाणित नाही. त्यामुळे "गोलार्ध 4 विचारानुसार भारत" ह्या प्रश्नाचे निश्चित उत्तर देणे कठीण आहे.
जरी, आपण काही शक्यता विचारात घेऊ शकतो:
- राजकीय दृष्टिकोन: काही विचारवंत 'जागतिक राजकारण' (Global Politics) किंवा 'भू-राजकारण' (Geo-Politics) या दृष्टीने जगाला विविध गटांमध्ये विभागतात. या संदर्भात, 'गोलार्ध 4' म्हणजे जगातील विकसनशील किंवा उदयोन्मुख राष्ट्रांचा समूह असू शकतो. भारत एक वेगाने वाढणारी अर्थव्यवस्था आहे आणि जगाच्या राजकारणात महत्त्वाची भूमिका बजावत आहे. त्यामुळे या दृष्टिकोनातून भारताचा 'गोलार्ध 4' मध्ये समावेश होऊ शकतो.
- आर्थिक दृष्टिकोन: जगाला आर्थिक आधारावर विभागल्यास, 'गोलार्ध 4' म्हणजे कमी आणि मध्यम उत्पन्न असलेल्या देशांचा समूह असू शकतो. भारत या गटात मोडतो.
या दृष्टीने पाहता, 'गोलार्ध 4' ही संकल्पना निश्चित नसल्यामुळे भारताचे स्थान निश्चितपणे सांगता येत नाही.
| अनुक्रमांक | भारत (राज्ये) | ब्राझील (राज्ये) |
|---|---|---|
| 1 | महाराष्ट्र | साओ पाउलो (São Paulo) |
| 2 | उत्तर प्रदेश | Minas Gerais |
| 3 | तामिळ नाडू | Rio de Janeiro |
| 4 | कर्नाटक | Bahia |
| 5 | गुजरात | Rio Grande do Sul |
| 6 | राजस्थान | Paraná |
| 7 | पश्चिम बंगाल | Pernambuco |
| 8 | मध्य प्रदेश | Ceará |
| 9 | आंध्र प्रदेश | Pará |
| 10 | ओडिशा | Santa Catarina |
- स्थान: महाराष्ट्र हे भारताच्या पश्चिम भागात आहे.
-
विस्तार:
- उत्तर: 22° 6' उत्तर अक्षांश
- दक्षिण: 15° 4' उत्तर अक्षांश
- पूर्व: 80° 9' पूर्व रेखांश
- पश्चिम: 72° 6' पूर्व रेखांश
- क्षेत्रफळ: 3,07,713 चौरस किलोमीटर (भारतातील तिसरे सर्वात मोठे राज्य) आर्थिक पाहणी अहवाल महाराष्ट्र, २०२२-२०२३ (पृष्ठ क्र. १)
- राजधानी: मुंबई (Winter Session: नागपूर)
- प्रमुख शहरे: पुणे, नागपूर, नाशिक, औरंगाबाद