पुरातत्वशास्त्र
0
Answer link
लोथल येथील वस्तुसंग्रहालय हे पुरातत्वीय वस्तुसंग्रहालय (Archaeological Museum) आहे.
पुरातत्वीय वस्तुसंग्रहालय: या संग्रहालयात लोथलच्या उत्खननात सापडलेल्या वस्तू आणि अवशेष जतन केलेले आहेत. हे अवशेष सुमारे ४५०० वर्षांपूर्वीच्या सिंधू संस्कृतीच्या (Indus Valley Civilization) समृद्ध इतिहासाची साक्ष देतात.
या संग्रहालयात खालील गोष्टी पाहायला मिळतात:
- सिंधू लिपीतील मोहोर (seals)
- मातीची भांडी
- खेळणी
- वजन मापे
- ornaments (ornaments)
- इतर कलाकुसरीच्या वस्तू
हे संग्रहालय लोथलच्या प्राचीन शहराच्या इतिहासावर प्रकाश टाकते.
0
Answer link
अश्मयुग (Stone Age) हा मानवी इतिहासातील एक महत्त्वाचा कालखंड आहे. या काळात मानवाने दगडाची हत्यारे वापरून जीवन जगले. या युगाची माहिती खालीलप्रमाणे:
कालखंड:
* अश्मयुग हा मानवी इतिहासातील सर्वात मोठा कालखंड आहे.
* हा कालखंड सुमारे 2.6 दशलक्ष वर्षांपूर्वी सुरू झाला आणि 3300 BC पर्यंत चालला.
* या कालखंडात मानवाने दगड, हाडे आणि लाकडाच्या साधनांचा वापर करून जीवन जगले.
अश्मयुगाचे तीन भाग:
* पुराश्मयुग (Paleolithic Age):
* हा अश्मयुगातील सर्वात मोठा काळखंड आहे.
* या काळात मानवाने शिकार आणि अन्न गोळा करून जीवन जगले.
* या युगात मानवाने दगडाची साधी हत्यारे बनवली.
* मध्य अश्मयुग (Mesolithic Age):
* या काळात मानवाने लहान दगडांची हत्यारे बनवली.
* याकाळात मानवाने शिकार आणि मासेमारी करण्यास सुरवात केली.
* नव अश्मयुग (Neolithic Age):
* याकाळात मानवाने शेती आणि पशुपालन करण्यास सुरवात केली.
* या युगात मानवाने अधिक सुधारित दगडांची हत्यारे बनवली.
अश्मयुगातील मानवाचे जीवन:
* अश्मयुगातील मानव शिकारी आणि अन्न गोळा करणारे होते.
* ते लहान गटांमध्ये एकत्र राहत होते.
* त्यांनी गुहांमध्ये आणि तात्पुरत्या झोपड्यांमध्ये वास्तव्य केले.
* त्यांनी दगडाची हत्यारे आणि साधने वापरली.
* या युगात मानवाची जीवनशैली, समाज रचना आणि तंत्रज्ञान यामध्ये महत्त्वपूर्ण बदल झाले.
0
Answer link
हडप्पा संस्कृतीतील लोकजीवन आणि आर्थिक जीवन:
लोकजीवन:
- वस्ती: हडप्पा संस्कृतीतील लोक वस्ती करून राहत होते. त्यांची घरे पक्क्या विटांची बनलेली असत. मोहक रचना आणि बांधकामPlanning हे त्या घरांचे वैशिष्ट्य होते.
- समाज रचना: समाज अनेक गटांमध्ये विभागलेला होता. ज्यात शासक, व्यापारी, कारागीर आणि कामगार यांचा समावेश होता.
- आहार: गहू, बार्ली, तीळ, मसूर आणि विविध प्रकारची फळे त्यांच्या आहारात असत.
- वेशभूषा आणि अलंकार: पुरुष धोती आणि स्त्रिया घागरा परिधान करत असत. ते दोघेही विविध प्रकारचे अलंकार वापरत, जे सोने, चांदी, तांबे आणि हाडे यांपासून बनवलेले असत.
- मनोरंजन: नृत्य, संगीत, शिकार आणि जुगार हे त्यांचे मनोरंजनाचे साधन होते.
आर्थिक जीवन:
- शेती: हडप्पा संस्कृतीतील लोकांचा मुख्य व्यवसाय शेती होता. ते गहू, बार्ली, तीळ, आणि कापूस पिकवत असत.
- व्यापार: अंतर्गत आणि बाह्य व्यापार मोठ्या प्रमाणावर चालत असे. मेसोपोटेमिया आणि इतर प्रदेशांशी त्यांचा व्यापार होता.
- उद्योग: विविध प्रकारचे उद्योग भरभराटीस आले होते. धातूकाम, वस्त्रोद्योग, मृत्पात्रे बनवणे, आणि मणी बनवणे हे प्रमुख उद्योग होते.
- वजन आणि मापे: वस्तू मोजण्यासाठी प्रमाणित वजन आणि मापे वापरली जात.
- सिंचन: शेतीसाठी ते नद्या आणि जलाशयांचा उपयोग करत आणि त्यांनी सिंचनाची व्यवस्था विकसित केली होती.
हडप्पा संस्कृतीतील लोकांचे जीवन समृद्ध आणि व्यवस्थित होते. त्यांचे आर्थिक आणि सामाजिक जीवन उच्च स्तरावरचे होते.
अधिक माहितीसाठी:
0
Answer link
सिंधू संस्कृती नष्ट होण्याची अनेक कारणे आहेत, ज्यापैकी काही प्रमुख कारणे खालीलप्रमाणे आहेत:
- हवामानातील बदल: काही अभ्यासकांच्या मते, हवामानातील बदलांमुळे सिंधू नदीच्या खोऱ्यातील नैसर्गिक वातावरणात बदल झाला. पर्जन्याचे प्रमाण घटले, ज्यामुळे नद्या सुकल्या आणि शेती करणे कठीण झाले.
- नद्यांचे मार्ग बदलणे: सिंधू नदी आणि तिच्या उपनद्यांनी आपले मार्ग बदलल्यामुळे तेथील नागरिकांना स्थलांतर करणे भाग पडले.
- पूर आणि दुष्काळ: वारंवार येणारे पूर आणि दुष्काळ यामुळे शेती आणि जीवनशैली अस्थिर झाली.
- बाह्य आक्रमण: काही इतिहासकारांच्या मते, आर्य लोकांच्या आक्रमणामुळे सिंधू संस्कृती नष्ट झाली.
- व्यापारामध्ये घट: मेसोपोटेमिया आणि इतर प्रदेशांशी होणाऱ्या व्यापारात घट झाल्यामुळे आर्थिक व्यवस्था कोलमडली.
- रोगराई: मोठ्या प्रमाणावर रोगराई पसरल्यामुळे लोकांचे जीवन असुरक्षित झाले.
0
Answer link
भारतातील कोरीव लेखकाचा काळ हा साधारणपणे इ.स. पूर्व तिसऱ्या शतकापासून सुरू होतो. सम्राट अशोकाच्या काळात हे लेख मोठ्या प्रमाणावर कोरले गेले.
पुढील काळात विविध राजघराण्यांनी आणि राजांनी शिलालेख, ताम्रपट आणि नाण्यांवर लेख कोरण्याची परंपरा सुरू ठेवली.
उदाहरणार्थ:
- मौर्य साम्राज्य
- सातवाहन साम्राज्य
- गुप्त साम्राज्य
- चालुक्य साम्राज्य
- राष्ट्रकूट साम्राज्य
या लेखांमध्ये त्या वेळच्या राजकीय, सामाजिक, आर्थिक आणि धार्मिक जीवनाची माहिती मिळते.
अधिक माहितीसाठी, आपण भारतीय पुरातত্ত্ব सर्वेक्षण (Archaeological Survey of India) किंवा तत्सम विश्वसनीय संकेतस्थळांना भेट देऊ शकता.
1
Answer link
भारतातील काही महत्त्वाची नवाश्मयुगीन स्थळे :
१. भारतीय उपखंडाचा वायव्येकडील प्रदेश
पहिल्या टप्प्यात (इसवी सनापूर्वी सुमारे ७००० ते ६०००) मातीची भांडी बनवायला सुरुवात झाली नव्हती. दुसऱ्या टप्प्यात (इसवी सनापूर्वी सुमारे ६००० ते ४५००) मातीची भांडी बनवायला सुरुवात झाली होती.
२. जम्मू आणि काश्मीर
काश्मीरमधील बुर्झोम आणि गुफक्राल येथे इसवी सनापूर्वी २५०० च्या सुमारास नवाश्मयुगीन गाव-वसाहतीची सुरुवात झाली.
३. उत्तर प्रदेश
उत्तर प्रदेशातील चोपनी मांडो, कोलढिवा आणि महागरा येथे इसवी सनापूर्वी ६००० च्या सुमारास नवाश्मयुगीन गाव-वसाहतीची सुरुवात झाली.
४. बिहार
बिहार येथील चिरांड, सेनुवार यांसारखी स्थळे. येथे इसवी सनापूर्वी २००० च्या सुमारास नवाश्मयुगीन गाव-वसाहतीची सुरुवात झाली.
५. ईशान्य भारत
आसाममधील दाओजाली हाडिंग येथील उत्खननात ईशान्य भारतातील नवाश्मयुगाच्या अस्तित्वाचा पुरावा प्रथम उजेडात आला. तेथील गाव वसाहतींची सुरुवात इसवी सनापूर्वी २७०० च्या सुमारास झाली. येथे मिळालेली नवाश्मयुगीन हत्यारे चीनमधील नवाश्मयुगीन हत्यारांशी अधिक साम्य दर्शवणारी आहेत.
६. दक्षिण भारत
कर्नाटकातील संगणकल्लू, मस्की, ब्रह्मगिरी, टेक्कलकोटा, पिकलीहाळ, हल्लूर, आंध्र प्रदेशातील नागार्जुनकोंडा, तमिळनाडूतील पय्यमपल्ली येथे इसवी सनापूर्वी सुमारे चौथ्या ते तिसऱ्या शतकांत नवाश्मयुगाची सुरुवात झाली.
0
Answer link
हडप्पा संस्कृती ही भारतीय उपखंडात उदयाला आली, जो आशिया खंडाचा भाग आहे.
हडप्पा संस्कृती:
- उदय: भारतीय उपखंड (आशिया खंड)
- स्थळ: प्रामुख्याने पाकिस्तान आणि उत्तर-पश्चिम भारत