समुद्रशास्त्र
0
Answer link
मला नक्की कशाबद्दल विचारले जात आहे, हे स्पष्ट होत नाहीये. 'गाव' ही संकल्पना भौगोलिक स्थानाशी संबंधित आहे, विशेषत: मानवी वस्ती असलेल्या क्षेत्राला गाव म्हणतात. हे क्षेत्र जमीनिवर असते. समुद्र हा पाण्याचा भाग आहे. त्यामुळे, 'गाव समुद्राचा भाग आहे का?', ह्या प्रश्नाचं सरळ उत्तर 'नाही' असंच येईल.
1
Answer link
महासागरापासून अनेक महत्त्वाची गोष्टी मिळवता येतात, जी मानवी जीवनासाठी उपयोगी ठरतात. त्यामध्ये खालील गोष्टींचा समावेश होतो:
1. मासे व अन्य जलजीव:
मासे, झीब्रेड, शार्क, कर्करोग, कोळंबी, झिंगा, व इतर जलजीव म्हणजेच अन्न मिळवण्याचा एक महत्त्वाचा स्रोत आहे.
2. नम्र रासायनिक पदार्थ:
महासागरातील आल्विनियम, लोह, मैंगनीज, आणि सल्फर अशा धातूंमध्ये रासायनिक पदार्थांचा खाण स्रोत मिळवता येतो.
3. पाणी:
महासागराचे पाणी पिऊन, गोड पाणी तयार करण्यासाठी वाफवलेलं पाणी आणि सामुद्रिक जलवर्धन एक महत्त्वपूर्ण स्त्रोत आहे.
4. पेट्रोलियम व नैसर्गिक गॅस:
महासागरातील तळाशी पेट्रोलियम व गॅसच्या खाणी आहेत, जे अन्न व इंधनाचे महत्त्वाचे स्रोत आहेत.
5. सिंथेटिक पदार्थ:
महासागरातून सोने, तांबे, गहू सारख्या खनिजांचा उत्पादन मिळवता येतो.
6. आरोग्य व औषधाचे स्रोत:
महासागरातील पाण्याच्या जीवाणू, शैवाल, समुद्री शैवाल आणि इतर जैविक घटकांचा वापर औषध, कॅस्मेटिक्स आणि आरोग्य उत्पादने तयार करण्यासाठी केला जातो.
7. वाऱ्याच्या ऊर्जा स्रोत:
महासागरात वारे व लाटांच्या साहाय्याने वाऱ्याची व लाटांची ऊर्जा मिळवता येते, जी विद्युत निर्मितीसाठी वापरली जाते.
8. यात्रा व पर्यटन:
महासागरांचा उपयोग जलमार्ग म्हणून केला जातो, आणि नौका व सुरम्य समुद्रकिनारे पर्यटनाचे महत्त्वपूर्ण आकर्षण ठरतात.
9. मृदा आणि खडक:
सामुद्रिक मृदा आणि कोरल रीफ अशा स्रोतांचा उपयोग रचनात्मक उद्योग, कन्स्ट्रक्शन व विज्ञान व तंत्रज्ञानातील संशोधनसाठी होतो.
---
याव्यतिरिक्त महासागर प्रदूषण, जलवायु परिवर्तन, आणि जैवविविधतेच्या बाबतीत पर्यावरणाच्या दृष्टीने देखील महत्त्वपूर्ण ठरतो.
0
Answer link
ओशनला मराठीमध्ये महासागर म्हणतात.
उदाहरण: पॅसिफिक महासागर हा पृथ्वीवरील सर्वात मोठा महासागर आहे.
0
Answer link
समुद्राची मोजमापे अनेक प्रकारे केली जातात, त्यापैकी काही प्रमुख पद्धती खालीलप्रमाणे आहेत:
1. खोली मोजणे (Bathymetry):
- ध्वनी लहरी (Sound waves): जहाजातून ध्वनी लहरी समुद्रात पाठवल्या जातात. त्या लहरी समुद्राच्या तळाला आदळून परत येतात. या ध्वनी लहरींना लागणाऱ्या वेळेवरून समुद्राची खोली मोजली जाते. या तंत्रज्ञानाला सोनार (SONAR - Sound Navigation and Ranging) म्हणतात.
- उपग्रह (Satellites): उपग्रहांच्या मदतीने समुद्राच्या पाण्याची उंची मोजली जाते, ज्यामुळे समुद्राच्या तळाचा नकाशा तयार करता येतो.
2. तापमान आणि क्षारता मोजणे (Temperature and Salinity):
- थर्मामीटर आणि सेलिനോमीटर (Thermometer and Salinometer): पारंपरिकरित्या, थर्मामीटरने तापमान आणि सेलिनोमीटरने क्षारता मोजली जाते.
- CTD (Conductivity, Temperature, and Depth): हे उपकरण समुद्राच्या वेगवेगळ्या खोलीवर तापमान, क्षारता आणि पाण्याची घनता मोजते.
3. प्रवाहाची गती आणि दिशा मोजणे (Current Speed and Direction):
- प्रवाहमापक (Current meters): हे उपकरण समुद्रातील प्रवाहाची गती आणि दिशा मोजते.
- डॉप्लर इफेक्ट (Doppler Effect): या तंत्रज्ञानाचा वापर करून जहाजावरील उपकरणांद्वारे प्रवाहाची माहिती मिळवली जाते.
4. लाटांची उंची मोजणे (Wave Height):
- लाटमापक (Wave buoys): समुद्रात तरंगणारे हे उपकरण लाटांची उंची आणि वारंवारता मोजतात.
- रडार (Radar): रडारच्या साहाय्याने किनाऱ्यावरील लाटांची उंची मोजता येते.
5. समुद्रातील रासायनिक घटक मोजणे (Chemical Composition):
- समुद्रातील पाण्याचे नमुने प्रयोगशाळेत तपासले जातात, ज्यामुळे ऑक्सिजन, नायट्रोजन आणि इतर रासायनिक घटकांची माहिती मिळते.
6. भरती-ओहोटी मोजणे (Tides):
- समुद्राच्या कडेला असलेल्या खांबांवर खुणा करून भरती-ओहोटीची नोंद घेतली जाते.
- आधुनिक उपकरणांच्या साहाय्याने पाण्याची पातळी सतत मोजली जाते.
या विविध पद्धती वापरून समुद्राची मोजमापे केली जातात, ज्यामुळे हवामानाचा अंदाज, सागरी जीवनाचा अभ्यास आणि इतर वैज्ञानिक संशोधनांमध्ये मदत होते.
3
Answer link
एक अंतर्देशीय समुद्र. यूरोप, आफ्रिका व आशिया या खंडांनी वेष्टिलेला हा समुद्र ३०° उ. ते ४६° उ. अक्षांश व ५° ५०' प. रेखांश ते ३६° पू. रेखांश यांदरम्यान असून, इतर सागरी भागांशी फारच कमी प्रमाणात जोडला गेल्याने एक प्रमुख अंतर्देशीय समुद्र समजला जातो
या समुद्रात नाईल, एब्रो, ऱ्होन, द्यूरांस, आर्नो, टायबर, पो, वार्दर, स्त्रूमा, नेस्तॉस इ. नद्या मिळतात.
या नद्यांद्वारे मिळणाऱ्या पाण्याचे प्रमाण तसेच अटलांटिक महासागर व काळा समुद्र यांतून भूमध्य समुद्राकडे होणाऱ्या पाण्याचे वहन उन्हाळा वगळता इतर वेळी कमी असते.
त्यामुळे येथील पाण्याची क्षारता जास्त असून ती दर हजारी ३८ आहे. या क्षारतेचे प्रमाण पश्चिम भागापेक्षा पूर्व भागात जास्त असते.
पावसाळ्यात मात्र सागराच्या क्षारतेत घट झाल्याचे आढळते.
या समुद्रात नाईल, एब्रो, ऱ्होन, द्यूरांस, आर्नो, टायबर, पो, वार्दर, स्त्रूमा, नेस्तॉस इ. नद्या मिळतात.
या नद्यांद्वारे मिळणाऱ्या पाण्याचे प्रमाण तसेच अटलांटिक महासागर व काळा समुद्र यांतून भूमध्य समुद्राकडे होणाऱ्या पाण्याचे वहन उन्हाळा वगळता इतर वेळी कमी असते.
त्यामुळे येथील पाण्याची क्षारता जास्त असून ती दर हजारी ३८ आहे. या क्षारतेचे प्रमाण पश्चिम भागापेक्षा पूर्व भागात जास्त असते.
पावसाळ्यात मात्र सागराच्या क्षारतेत घट झाल्याचे आढळते.
9
Answer link
पृथ्वीवरील सर्वात खोल पॉइण्ट चॅलेंजर डीप या नावाने ओळखला जातो. पॅसिफिक समुद्राच्या पश्चिमेला११,०३४ मीटर खोल असा हा मरिआना ट्रेंच नावाचा पॉइण्ट आहे. असं म्हणतात, की या पॉइण्टच्या तळाशी एव्हरेस्ट पर्वत उभा केला तरी पाण्याच्या स्तरापर्यंत एखादे मैल अंतर शिल्लक राहील-
पॅसिफिक समुद्रात सर्वाधिक म्हणजे २५,००० आयलण्डस् आहेत- अंटार्क्टिकावर जितका बर्फ आहे तितकंच पाणी अटलाण्टिक समुद्रात आहे-
सर्वाधिक मोठा, खोल आणि जुना समुद्र म्हणजे पॅसिफिक.
सर्वाधिक भूकंप आणि ज्वालामुखीचे उगमही याच समुद्राच्या तळाशी आहेत.
सर्वात तरुण असं वर्णनहोणारा समुद्र म्हणजे अटलाण्टिक- जगातील बहुतांश नद्या अटलाण्टिक महासागरात लुप्तहोतात-
जहाजाचं पहिलं पाऊल याच समुद्रात पडलं आणि विमानाची समुद्र ओलांडण्याची पहिली भरारीसुद्धा अटलाण्टिकवरूनच झाली-
जगातली पहिली यशस्वी टेलिग्राफ केबल मोहीम अटलाण्टिक महासागराखाली १८६६ साली बांधण्यात आली-
जगातील सर्वाधिक मोठ्या भरती या अटलाण्टिक महासागरात येतात. कॅनडातील बे ऑफ फुण्डी नावाची भरती ही जगातील सर्वाधिक उंच (जवळपास तीन मजली) मानली जाते. या भरतीमुळे न्यू ब्रुन्सविक आणि नोवा स्कॉटिया हे भाग वेगळे होतात.-
रहस्य आणि गुंतागुंत यांमुळे जागतिक चर्चेचा विषय ठरलेला बर्म्युडा ट्रँगल अटलाण्टिकमध्येचआहे. टायटॅनिक बोटही अटलाण्टिक मध्येच बुडाली होती- मध्य आणि पूर्व आशियाई देश, आफ्रिका, युरोप, अमेरिका यांना जोडणारे प्रमुख समुद्री रस्ते हिंदीमहासागरातून जातात-
हिंदी महासागरामुळे जगातील ४० टक्के तेल उत्पादन होऊ शकतं-
बाल्टीक समुद्राचं पाणी हिवाळ्यात पूर्णत: गोठतं-
डेड सीमध्ये खनिज आणि मिठाचं प्रमाण इतकं प्रचंड आहे की त्यात मासे आणि पाणवनस्पती जिवंत राहू शकत नाहीत. डेड सीमध्ये ३३ टक्के मीठ आहे. याच पाण्यातील चिखलापासून इजिप्तमधील ममीजच्या भोवतालचं बांधकाम झालं होतं-
डेड सीमध्ये आपण न बुडता तरंगत राहतो म्हणून पर्यटकांची मोठी पसंती या ठिकाणाला आहे. इथल्या किनार्यावरही गुरुत्वाकर्षणाचं प्रमाण तुलनेने कमी आहे- आपल्या शरीरात समाविष्ट असणारे बरेचसे घटक डेड सीच्या पाण्यात असल्याने इथे मेडिकल टुरिझमची चलतीअसते. या पाण्यातील मिठात डाग, कोंडा दूर करणं, वेदना, ताणतणाव कमी करण्याचे गुण आहेत- मेडिटरेनिअन समुद्र युरोप, आफ्रिका आणि आशिया खंडातील जवळपास २१ देशांच्या सीमेवर आहे- ब्लॅक सीमध्ये असणार्या घटकांमुळे तिथे प्राणवायूचं प्रमाण सर्वात कमी असत
पॅसिफिक समुद्रात सर्वाधिक म्हणजे २५,००० आयलण्डस् आहेत- अंटार्क्टिकावर जितका बर्फ आहे तितकंच पाणी अटलाण्टिक समुद्रात आहे-
सर्वाधिक मोठा, खोल आणि जुना समुद्र म्हणजे पॅसिफिक.
सर्वाधिक भूकंप आणि ज्वालामुखीचे उगमही याच समुद्राच्या तळाशी आहेत.
सर्वात तरुण असं वर्णनहोणारा समुद्र म्हणजे अटलाण्टिक- जगातील बहुतांश नद्या अटलाण्टिक महासागरात लुप्तहोतात-
जहाजाचं पहिलं पाऊल याच समुद्रात पडलं आणि विमानाची समुद्र ओलांडण्याची पहिली भरारीसुद्धा अटलाण्टिकवरूनच झाली-
जगातली पहिली यशस्वी टेलिग्राफ केबल मोहीम अटलाण्टिक महासागराखाली १८६६ साली बांधण्यात आली-
जगातील सर्वाधिक मोठ्या भरती या अटलाण्टिक महासागरात येतात. कॅनडातील बे ऑफ फुण्डी नावाची भरती ही जगातील सर्वाधिक उंच (जवळपास तीन मजली) मानली जाते. या भरतीमुळे न्यू ब्रुन्सविक आणि नोवा स्कॉटिया हे भाग वेगळे होतात.-
रहस्य आणि गुंतागुंत यांमुळे जागतिक चर्चेचा विषय ठरलेला बर्म्युडा ट्रँगल अटलाण्टिकमध्येचआहे. टायटॅनिक बोटही अटलाण्टिक मध्येच बुडाली होती- मध्य आणि पूर्व आशियाई देश, आफ्रिका, युरोप, अमेरिका यांना जोडणारे प्रमुख समुद्री रस्ते हिंदीमहासागरातून जातात-
हिंदी महासागरामुळे जगातील ४० टक्के तेल उत्पादन होऊ शकतं-
बाल्टीक समुद्राचं पाणी हिवाळ्यात पूर्णत: गोठतं-
डेड सीमध्ये खनिज आणि मिठाचं प्रमाण इतकं प्रचंड आहे की त्यात मासे आणि पाणवनस्पती जिवंत राहू शकत नाहीत. डेड सीमध्ये ३३ टक्के मीठ आहे. याच पाण्यातील चिखलापासून इजिप्तमधील ममीजच्या भोवतालचं बांधकाम झालं होतं-
डेड सीमध्ये आपण न बुडता तरंगत राहतो म्हणून पर्यटकांची मोठी पसंती या ठिकाणाला आहे. इथल्या किनार्यावरही गुरुत्वाकर्षणाचं प्रमाण तुलनेने कमी आहे- आपल्या शरीरात समाविष्ट असणारे बरेचसे घटक डेड सीच्या पाण्यात असल्याने इथे मेडिकल टुरिझमची चलतीअसते. या पाण्यातील मिठात डाग, कोंडा दूर करणं, वेदना, ताणतणाव कमी करण्याचे गुण आहेत- मेडिटरेनिअन समुद्र युरोप, आफ्रिका आणि आशिया खंडातील जवळपास २१ देशांच्या सीमेवर आहे- ब्लॅक सीमध्ये असणार्या घटकांमुळे तिथे प्राणवायूचं प्रमाण सर्वात कमी असत