कीर्तन

जैतुनबी (जन्म: इ.स. १९४०; - मृत्यू: २३ ऑक्टोबर, इ.स. २०१०) या एक मराठी मुस्लिम कीर्तनकार होत्या. त्या महाराष्ट्र आणि कर्नाटक राज्यांत कीर्तन करत असत.

जीवन:

• जैतुनबी यांचा जन्म एका गरीब मुस्लिम कुटुंबात झाला. त्यांचे वडीलbricklaying चे काम करत होते.
• त्यांनी शिक्षण फक्त दुसरी इयत्तेपर्यंतच घेतले.
• त्यांचे लग्न लहान वयात झाले.
• त्यांना Cataract चा त्रास होता.
• त्यांनी कीर्तनाच्या माध्यमातून मानवता, धार्मिक सलोखा आणि प्रेमळ संदेश लोकांपर्यंत पोहोचवला.

कीर्तन:

• जैतुनबी यांनी अनेक वर्षे कीर्तन केले.
• त्यांच्या कीर्तनात त्या हिंदू-मुस्लिम एकतेचा संदेश देत असत.
• त्यांच्या कीर्तनांना सर्व धर्मीय लोक मोठ्या संख्येने उपस्थित राहत असत.

पुरस्कार:

• त्यांना अनेक सामाजिक आणि धार्मिक संस्थांनी पुरस्कार देऊन गौरव केला होता.

संदर्भ:

• लोकमत वृत्तपत्र - महिला कीर्तनकार जैतुनबी यांचे निधन
• सकाळ वृत्तपत्र - महिला कीर्तनकार जैतुनबी यांचे निधन

कीर्तन म्हणजे धार्मिक, सामाजिक व आध्यात्मिक शिक्षण देणारी एक पारंपरिक कला, ज्यामध्ये कथा, प्रवचन, गाणी आणि अभंग यांच्या साहाय्याने भक्तिरसाची उधळण केली जाते. कीर्तन हे प्रामुख्याने गायन व कथन यांचा संगम असून, त्याचा उद्देश श्रोत्यांना धर्म, संस्कार व जीवनमूल्यांचे मार्गदर्शन करणे हा असतो.

संस्कृतमध्ये व्याख्या:

"कीर्तयति इति कीर्तनम्"

(जे गायले, कथन केले किंवा प्रचारित केले जाते, ते कीर्तन होय.)

मराठीत साधी व्याख्या:

कीर्तन म्हणजे भक्तिरसाने ओथंबलेले गाणे व प्रवचन, ज्याद्वारे ईश्वरभक्ती, संतपरंपरा आणि सदाचार यांचा प्रसार केला जातो.

कीर्तनकार आपले संदेश विविध प्रकारे लोकांपर्यंत पोहोचवतात:

या विविध पद्धतींच्या साहाय्याने कीर्तनकार आपले संदेश लोकांपर्यंत प्रभावीपणे पोहोचवतात आणि त्यांना धार्मिक, नैतिक आणि सामाजिक दृष्टीने मार्गदर्शन करतात.

भूमिकाः जीवनात प्रगती करण्यासाठी आणि जीवन आनंदी ठेवण्यासाठी बर्‍याच गोष्टी आणि साधन आवश्यक आहेत. पण जेव्हा मैत्रीचे एक साधन प्राप्त होते, तेव्हा सर्व साधने आपोआप एकत्र होतात. खरा मित्र असणं ही सुदैवी बाब आहे. मित्र एक अशी व्यक्ती आहे जी एखाद्याला आवडते, ज्याबद्दल आदर वाटतो आणि जो वारंवार भेटण्याची इच्छा होते.

 

मैत्री ही अशी भावना आहे जी दोन मित्रांना अंतःकरणापासून जोडते. खरा मित्र निस्वार्थ असतो. जेव्हा त्याची गरज भासते तेव्हा तो नेहमीच मदत करतो. एक खरा मित्र नेहमी त्याच्या मित्राला योग्य गोष्टी करण्याचा सल्ला देतो. परंतु या जगात खरा मित्र मिळविणे फार कठीण आहे.

 

मैत्रीचा अर्थ: मैत्रीचा शाब्दिक अर्थ मित्र बनणे होय. मित्र असण्याचा अर्थ असा नाही की ते एकत्र राहतात, ते एकसारखं काम करतात. मैत्री म्हणजे जेव्हा एखादी व्यक्ती दुसर्‍या व्यक्तीचा हितचिंतक असते, म्हणजे एकमेकांच्या हिताची परस्पर इच्छा असणे आणि एकमेकांच्या आनंद, प्रगती आणि समृद्धीसाठी प्रयत्न करणे ही मैत्री होय.

 

मैत्री फक्त आनंदाच्या क्षणांचे सोबती नसून दु: खाच्या क्षणातही ढालीच्या रुपात समोर उभे राहणे आणि मित्राच्या संरक्षणासाठी सज्ज असणे. मैत्रीचे कोणतेही नियम नाहीत, म्हणून कोणाबरोबर मैत्री करावी याबद्दल निश्चित नियम असू शकत नाहीत.

 

मैत्री कोणत्याही अवस्थेत असू शकते, उदा. मुलाला मुलाबरोबर रहाणे आणि मैत्री करणे आवडते, तरुण तरुणांसोबत खुश असतात तर वृद्ध माणसं आपल्या वयाच्या लोकांसोबत मैत्री करण्यास प्राधान्य देतात. थोडक्यात असे म्हटले जाऊ शकते की एक मित्र म्हणजे तो सहचर असतो ज्याला आपण आपल्या सर्व रहस्ये, त्रास आणि सुखांसाठी साथीदार बनवितो. अनेकदा आपल्याहून भिन्न प्रवृत्ती आणि सवयी असणारे लोकं देखील आपल्या आकर्षित करता. मैत्री माणसाला एक चांगला मित्र होण्यासाठी, चांगले निष्ठावंत मित्र बनविण्यात आणि आपली मैत्री मजबूत ठेवण्यास मदत करते.

 

मैत्रीचे महत्त्व: मैत्री करणे खूप महत्वाचे आहे. जेव्हा जेव्हा एखादी व्यक्ती स्वत: ला दुसर्‍या व्यक्तीसोबत परिपूर्ण मानते, त्याच्याबरोबर असलेल्या त्रासांना स्वत: चे समजते तेव्हा त्याच्याबरोबर त्याचे दुःख वाटू शकते. जरी रक्ताचे नाते, जातीय संबंध नसले तरीही तरीही ते भावनिकरित्या त्याशी जोडलेले आहेत, हा मैत्रीचा अर्थ आहे.

 

समाजात मनुष्य: माणूस हा एक सामाजिक प्राणी आहे. सामाजिक प्राणी असल्याने तो एकटाच जगू शकत नाही. तो नेहमीच सभोवतालच्या लोकांशी संपर्क साधण्याचा प्रयत्न करतो. प्रत्येक माणसाच्या आयुष्यात बरेच लोक संपर्कात येतात आणि बरेच लोक सहकार्याचा आदानप्रदान देखील करतात. पण संपर्कात येणारा प्रत्येकाशी प्रेम असू शकत नाही. प्रेम फक्त अशाच लोकांवर येतं ज्यांचे समान विचार असतात. मैत्री मुख्यतः केवळ समान वयोगटातील, समान विचारांच्या, समान उद्योगांच्या लोकांशी असते. 

 

मैत्री अनमोल आहे: मित्र बनवणे सोपे नाही. माणसामध्ये काही विशिष्ट वैशिष्ट्ये असणे आवश्यक आहे. माणसाने आपल्या मित्रावर विश्वास ठेवला पाहिजे. मित्राने नेहमीच त्याच्या मित्रामध्ये दोष शोधू नये. खरी मैत्री दोघांमध्ये एकसारखीच असली पाहिजे. मैत्रीचे मूल्य होऊ शकत नाही.

 

मित्र बनवणे ही एक कला आहे: मित्र बनविणे हे एक विज्ञान आहे, मैत्री राखणे देखील एक कला आहे. जेव्हा मित्र एकमेकांबद्दल दयाळूपणे आणि सहनशील नसतात तेव्हा मैत्री संपते. मैत्रीचा उद्देश सेवा घेण्यापेक्षा सेवा देणे असावी. मनुष्याने शक्य तितक्या त्याच्या मित्राला मदत करण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे. एखाद्याला खरा आणि खोटा मित्र यांच्यातील फरक माहित असणे आवश्यक आहे. खोटा मित्र नेहमीच आपल्या स्वार्थासाठी मैत्री करतो पण अशी मैत्री जास्त काळ टिकत नाही. अशा खोट्या मित्रांपासून नेहमी सावध रहायला हवे.

 

खर्‍या मित्राची ओळख: मैत्री हे एक परस्पर विश्वास, आपुलकी आणि सामान्य हितसंबंधांवर आधारित एक संबंध आहे. खरा मित्र त्याच्यातील गुणांद्वारे ओळखला जातो. जो माणूस तुमच्यावर खर्‍या मनाने प्रेम करतो तो खर्‍या मित्राची पहिली ओळख आहे. खरा मित्र आपल्या मित्राशी काहीही लपवण्याचा प्रयत्न करत नाही.

 

खरा मित्र कधीच त्याच्या मित्रासमोर देखावा करत नाही किंवा खोटा बोलत नाही. खर्‍या मित्राचा विश्वास हा प्रेमाचा पाया असतो. खरा मित्र नेहमीच त्याच्या मित्राला नेहमीच वाईट आणि वाईट संगतीपासून दूर राहण्यासाठी प्रेरित करतो. खरा मित्र कधीही मैत्रीत फसवणूक करत नाही.

 

खरा मित्र मित्राच्या दु: खात दु: खी असतो आणि आनंदात आनंदी असतो. खरा मित्र त्याच्या मित्राच्या दु:खामध्ये नेहमीच त्याचे दुःख विसरतो. खरा मित्र त्याच्या मैत्रीच्या मार्गावर कोणत्याही प्रकारची जातिव्यवस्था येऊ देत नाही.

 

उपसंहार: मैत्री असं नातं आहे जी इतर कोणत्याही नात्याने तोलता येत नाही. इतर नात्यांमध्ये आपण सौजन्याने वागतो पण मैत्रीत आपण मुक्त मनाने आयुष्य जगतो. या कारणास्तव मित्राला अविभाज्य हृदय देखील म्हटले जाते.

 

लोकांची नेहमीच अशी इच्छा असते की त्यांची मैत्री आयुष्यभर टिकावी, आयुष्यात असा क्षण कधीही येऊ नये ज्यामुळे आपली मैत्री कमजोर होईल. मैत्रीमध्ये, मित्रासाठी नेहमीच उज्ज्वल भविष्याची इच्छा असते. मैत्री म्हणजे ती खजिना जिथून माणसाला कोणत्याही प्रकारच्या चांगल्या वस्तू मिळू शकतात.

 

या खजिन्यात केवळ सदगुण आढळतात. आयुष्यात मैत्री नेहमीच अनुभव घेतल्यानंतरच केली पाहिजे. मैत्री केवळ ओळखल्यामुळेच होत नाही, जेव्हा मैत्रीची हळूहळू परीक्षा घेतली जाते तेव्हाच मैत्रीचा भक्कम पाया मिळतो. जीवनात अनेक प्रकारची आवश्यकता असते आणि एक खरा मित्र त्यांना अनेक प्रकारे मदत करतो. खरा मित्र हा नेहमीच एक हितचिंतक असतो.

कीर्तनकार आपले संदेश विविध प्रकारे लोकांपर्यंत पोहोचवतात. ते लोकशिक्षकाची भूमिका पार पाडताना अनेक गोष्टींचा आधार घेतात:

1. कथा आणि दृष्टांत: कीर्तनकार पौराणिक कथा, ऐतिहासिक घटना आणि सामाजिक दृष्टांतांचा वापर करतात. या कथांच्या माध्यमातून ते नीतिमूल्ये, आदर्श आणि बोध लोकांपर्यंत पोहोचवतात.

2. अभंग आणि भजन: तुकाराम, नामदेव, ज्ञानेश्वर यांसारख्या संतांचे अभंग आणि भजने गाऊन ते भक्ती आणि वैराग्याची भावना निर्माण करतात.

3. विनोद आणि நகை: कीर्तनात विनोद आणि நகை यांचा वापर करून लोकांचे लक्ष वेधून घेतात आणि आपले विचार अधिक प्रभावीपणे मांडतात.

4. संगीत आणि गायन: कीर्तनात संगीत आणि गायनाला खूप महत्त्व आहे. ढोलकी, तबला, वीणा यांसारख्या वाद्यांचा वापर करून ते वातावरण भक्तीमय करतात.

5. सामाजिक समस्यांवर भाष्य: कीर्तनकार समाजातील अन्याय, रूढी आणि अंधश्रद्धा यांवर आपले विचार व्यक्त करतात आणि लोकांना योग्य मार्ग दाखवतात.

6. संवाद: कीर्तनाच्या माध्यमातून ते लोकांशी थेट संवाद साधतात, त्यांच्या प्रश्नांची उत्तरे देतात आणि त्यांच्या शंकांचे निरसन करतात.

7. लोककला: काही कीर्तनकार लोककलांचा वापर करून आपले विचार लोकांपर्यंत पोहोचवतात, ज्यामुळे लोकांना ते अधिक आकर्षित वाटते.