सर्व शिक्षा अभियान
1
Answer link
सर्व शिक्षा अभियान (Sarva Shiksha Abhiyan - SSA) हे भारत सरकारचे एक महत्वाकांक्षी अभियान आहे, जे 6 ते 14 वर्षे वयोगटातील सर्व मुलांना मोफत व सक्तीचे प्राथमिक शिक्षण देण्यासाठी 2001 मध्ये सुरू करण्यात आले. संविधानाच्या 86व्या घटनादुरुस्तीनंतर शिक्षण हे मूलभूत हक्क म्हणून घोषित करण्यात आले आणि SSA हा त्या उद्दिष्टपूर्तीचा मुख्य कार्यक्रम ठरला.
---
सर्व शिक्षा अभियानाची वैशिष्ट्ये (Features of Sarva Shiksha Abhiyan):
1. मुफ्त व सक्तीचे शिक्षण
6 ते 14 वयोगटातील प्रत्येक मुलाला मोफत व सक्तीचे प्राथमिक शिक्षण देण्याचे उद्दिष्ट.
शिक्षणासाठी कोणतेही शुल्क किंवा आर्थिक अडथळा नको.
---
2. समावेशक शिक्षण (Inclusive Education)
विशेष गरजा असलेल्या मुलांसाठी (Divyang) शिक्षणाची व्यवस्था.
गरीब, अल्पसंख्याक, भटक्या व वंचित वर्गातील मुलांसाठी विशेष प्रयत्न.
---
3. शाळेच्या पायाभूत सुविधा सुधारणा
नवीन शाळा उभारणे, वर्गखोल्या वाढवणे, शौचालये, पिण्याचे पाणी, फर्निचर इ.
प्राथमिक व उच्च प्राथमिक शाळांमध्ये आवश्यक सुविधा पुरवणे.
---
4. शिक्षकांची भरती व प्रशिक्षण
प्रशिक्षित व पात्र शिक्षकांची भरती
विद्यमान शिक्षकांचे नियमित प्रशिक्षण व गुणवत्ता वाढवणे
---
5. स्थानिक सहभाग व नियोजन
ग्राम पंचायत, शाळा व्यवस्थापन समित्या (SMC), पालक, NGO यांच्या सहभागातून शैक्षणिक नियोजन
स्थानिक गरजांनुसार शाळांचा विकास
---
6. शैक्षणिक गुणवत्ता सुधारणा
शिक्षणपद्धतीत नावीन्य, मूल्यांकन प्रणाली सुधारणा
विद्यार्थ्यांचे समतोल व सर्वांगीण मूल्यांकन (CCE – Continuous and Comprehensive Evaluation)
---
7. लैंगिक समानता आणि मुलींचे शिक्षण
मुलींसाठी विशेष योजना (जसे की – कस्तुरबा गांधी बालिका विद्यालय)
शाळांमध्ये मुलींसाठी वेगळी शौचालय व्यवस्था
---
8. बालमजुरी व गटबाह्य मुलांसाठी प्रयत्न
शाळाबाह्य मुलांना पुन्हा मुख्य प्रवाहात आणण्यासाठी 'bridge courses'
बालमजुरी, स्थलांतरित कामगारांचे मुले यांच्यासाठी विशेष योजना
---
9. माध्यमिक शिक्षणाशी जोड (RMSA सोबत समन्वय)
प्राथमिक शिक्षण पूर्ण झाल्यानंतर विद्यार्थ्यांना माध्यमिक शिक्षणात नेण्यासाठी दिशादर्शन
---
10. Right to Education (RTE) कायद्याशी एकत्रिकरण
2009 पासून SSA हा RTE कायद्याच्या अंमलबजावणीसाठी मुख्य कार्यक्रम बनला
RTE चे सर्व निकष SSA अंतर्गत राबवले जातात
---
निष्कर्ष:
सर्व शिक्षा अभियान हे केवळ शिक्षणप्रदानाचे नव्हे तर गुणवत्तापूर्ण, समावेशक आणि सार्वत्रिक शिक्षणाची ग्वाही देणारे राष्ट्रीय पातळीवरील अभियान आहे. शिक्षण हक्काची प्रभावी अंमलबजावणी करण्यासाठी SSA हे मूलभूत स्तंभ ठरले आहे.
0
Answer link
येथे सर्व शिक्षा अभियानाची (SSA) ध्येये, उद्दिष्ट्ये, वैशिष्ट्ये आणि अंमलबजावणी प्रक्रिया स्पष्ट केली आहे:
ध्येये:
- समान संधी देऊन सामाजिक न्याय वाढवणे.
- प्राथमिक शिक्षणाचे सार्वत्रिकीकरण करणे (UEE).
- शिक्षणाच्या मागणीला प्रतिसाद म्हणून दर्जेदार शिक्षण देणे.
- प्राथमिक शिक्षणाच्या संपादनासाठी अनुकूल वातावरण तयार करणे.
- २०१० पर्यंत ६ ते १४ वयोगटातील बालकांना प्राथमिक शिक्षण देणे.
उद्दिष्ट्ये:
- शाळा नसलेल्या ठिकाणी नवीन शाळा सुरू करणे.
- existing शाळांमध्ये वर्गखोल्या, स्वच्छतागृहे, पेयजल इत्यादी सुविधा सुधारणे.
- शिक्षकांची गुणवत्ता सुधारण्यासाठी प्रशिक्षण देणे.
- मुले शाळेत टिकून राहावी यासाठी प्रयत्न करणे.
- विशेष गरजा असणाऱ्या मुलांसाठी दर्जेदार शिक्षण सुनिश्चित करणे.
- शालेय व्यवस्थापनात समुदाय, पंचायत राज संस्था, शिक्षक आणि पालकांचा सहभाग वाढवणे.
वैशिष्ट्ये:
- प्राथमिक शिक्षणासाठी निश्चित कालमर्यादा.
- देशभरात दर्जेदार शिक्षणाची गरज पूर्ण करणे.
- शिक्षण व्यवस्थापनात स्थानिक स्वराज्य संस्थांचा सहभाग.
- केंद्र, राज्य आणि स्थानिक सरकारमध्ये भागीदारी.
- राज्यांना प्राथमिक शिक्षणासाठी स्वतंत्र दृष्टी विकसित करण्याची संधी.
- मुलींच्या शिक्षणावर आणि विशेष गरजा असणाऱ्या मुलांवर अधिक लक्ष केंद्रित करणे.
अंमलबजावणी प्रक्रिया:
- राज्य सरकारांच्या भागीदारीमध्ये SSA राबविण्यात येते.
- शाळा व्यवस्थापन समित्या (SMC) स्थापन करणे आणि त्यांचे बळकटीकरण करणे.
- समुदायाच्या मालकी हक्काच्या माध्यमातून शाळा व्यवस्थापन विकसित करणे.
- शिक्षण व्यवस्थेत पारदर्शकता आणण्यासाठी प्रणाली विकसित करणे.
- ग्राम शिक्षण समितीच्या माध्यमातून बँक खाते उघडणे आणि त्याचे व्यवस्थापन करणे.
- शिक्षकांच्या क्षमता वाढविण्यासाठी प्रशिक्षण कार्यक्रम आयोजित करणे.
अतिरिक्त माहिती:
- सर्व शिक्षा अभियान (SSA) 2001 मध्ये सुरू करण्यात आले.
- 2018 मध्ये, SSA चे राष्ट्रीय माध्यमिक शिक्षा अभियान (RMSA) आणि शिक्षक शिक्षण योजनांसोबत एकत्रीकरण करून समग्र शिक्षा अभियान सुरू करण्यात आले.
अधिक माहितीसाठी: