चित्रपट

२०२५ साली दादासाहेब फाळके पुरस्कार मल्याळम चित्रपटसृष्टीतील ज्येष्ठ अभिनेते मोहनलाल यांना प्रदान करण्यात आला आहे.

हा पुरस्कार २३ सप्टेंबर २०२५ रोजी ७१ व्या राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार सोहळ्यात राष्ट्रपती द्रौपदी मुर्मू यांच्या हस्ते त्यांना देण्यात आला. मोहनलाल यांना भारतीय चित्रपटसृष्टीतील त्यांच्या महत्त्वपूर्ण योगदानासाठी हा सर्वोच्च सन्मान प्रदान करण्यात आला आहे. त्यांनी चार दशकांहून अधिक काळ ४०० हून अधिक चित्रपटांमध्ये काम केले आहे.

दादासाहेब फाळके पुरस्कार हा भारतीय चित्रपटसृष्टीतील सर्वोच्च सन्मान आहे, जो १९६९ पासून दिला जात आहे. हा पुरस्कार माहिती आणि प्रसारण मंत्रालय, भारत सरकारद्वारे दिला जातो.

हा पुरस्कार दादासाहेब फाळके यांच्या स्मरणार्थ दिला जातो, ज्यांना 'भारतीय चित्रपटांचे जनक' मानले जाते. १९६९ मध्ये भारत सरकारने हा पुरस्कार सुरू केला. पहिला दादासाहेब फाळके पुरस्कार अभिनेत्री देविका राणी यांना देण्यात आला.

• एक सुवर्ण कमळ (Golden Lotus)
• ₹ १० लाख रुपये रोख
• एक शाल

हा पुरस्कार माहिती आणि प्रसारण मंत्रालय ​​द्वारे दरवर्षी राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार सोहळ्यात प्रदान केला जातो. भारतीय चित्रपटसृष्टीच्या विकासात महत्त्वपूर्ण योगदान देणाऱ्या व्यक्तीला हा पुरस्कार दिला जातो.

या पुरस्कारासाठी निवड समिती सदस्यांची निवड भारत सरकार करते. या समितीत चित्रपट क्षेत्रातील प्रतिष्ठित व्यक्तींचा समावेश असतो. त्यांच्या शिफारशीनुसार पुरस्काराची घोषणा केली जाते.

• देविका राणी (१९६९)
• पृथ्वीराज कपूर (१९७१)
• लता मंगेशकर (१९८९)
• दिलीप कुमार (१९९४)
• यश चोप्रा (२००१)
• प्राण (२०१२)
• रजनीकांत (२०१९)
• आशा पारेख (2022)

दादासाहेब फाळके पुरस्कार हा भारतीय चित्रपटसृष्टीतील एक अत्यंत प्रतिष्ठित पुरस्कार आहे.

• Films Division, Ministry of Information and Broadcasting, Government of India

‘नागिन’ या शीर्षकाची यथार्थता अनेक दृष्टीने स्पष्ट करता येते:

1. कथेचा आधार: ‘नागिन’ ही कथा इच्छाधारी नागिणीवर आधारित आहे. मालिकेत नाग आणि नागिणी यांच्या जीवनातील रहस्यमय आणि अद्भुत घटनांचे चित्रण केले जाते. त्यामुळे, ‘नागिन’ हे शीर्षक कथेच्या मूळ विषयाला धरून आहे.
2. नागिणीचे सामर्थ्य: नागिन आपल्या प्रियकराच्या मृत्यूचा बदला घेण्यासाठी सज्ज होते आणि तिच्यात अनेक अलौकिक शक्ती असतात. ती आपल्या इच्छाशक्तीने रूप बदलू शकते आणि शत्रूंना परास्त करण्याची क्षमता तिच्यात असते. त्यामुळे, ‘नागिन’ हे शीर्षक तिच्या सामर्थ्याला आणि धैर्याला दर्शवते.
3. दर्शकांची उत्सुकता: ‘नागिन’ हे शीर्षक ऐकल्यावरच प्रेक्षकांमध्ये एक प्रकारची उत्सुकता निर्माण होते. नाग आणि नागिणीच्या कथा भारतीय संस्कृतीत फार पूर्वीपासून प्रचलित आहेत आणि त्याबद्दल लोकांमध्ये आकर्षण आहे. त्यामुळे, हे शीर्षक लोकांना मालिका पाहण्यासाठी आकर्षित करते.
4. मालिका आणि चित्रपटांची परंपरा: भारतीय मनोरंजनसृष्टीत ‘नागिन’ नावाच्या मालिका आणि चित्रपटांची मोठी परंपरा आहे. त्यामुळे, हे शीर्षक लगेचच लोकांच्या मनात एक विशिष्ट प्रतिमा तयार करते आणि त्यांना कथेची कल्पना येते.

या सर्व कारणांमुळे ‘नागिन’ हे शीर्षक समर्पक आणि यथार्थ आहे.

• बापू: बापू हे एक साधे आणि प्रामाणिक व्यक्तिमत्व आहे. ते आपल्या पत्नीवर खूप प्रेम करतात आणि तिच्या आनंदासाठी काहीही करायला तयार असतात.
• बार्बी: बार्बी ही एक आधुनिक विचारांची स्त्री आहे. तिला ফ্যাशन आणि আধুনিক जीवनाचा शौक आहे. ती आपल्या नवऱ्याकडून (बापू) भरपूर अपेक्षा ठेवते.
• Appa: अप्पा हे बापूंचे वडील आहेत. तेold generation represent करतात . ते धार्मिक आणि पारंपरिक विचारांचे आहेत.

या नाटकातील पात्रांमुळे कथानकाला एक विशेष रंगत येते.

'गार्बीचा बापू' या नाटकातील पात्रांची वैशिष्ट्ये खालीलप्रमाणे:

1. बापू:
   • बापू हे एक साधे, भोळे आणि प्रामाणिक व्यक्तिमत्व आहे.
   • ते आपल्याValues आणि नैतिकतेशी एकनिष्ठ आहेत.
   • गावातील लोकांवर त्यांचे प्रेम आहे आणि त्यांना मदत करण्याची त्यांची इच्छा असते.
2. गार्बी:
   • गार्बी ही एक आधुनिक विचारसरणीची मुलगी आहे.
   • ती शिक्षण आणि स्वातंत्र्याचे महत्त्व जाणते.
   • समाजातील रूढीवादी विचारसरणीला ती विरोध करते.
3. नाना:
   • नाना हे गावातील एक प्रतिष्ठित व्यक्ती आहेत.
   • ते परंपरा आणि रूढींमध्ये विश्वास ठेवतात.
   • बापू आणि गार्बी यांच्यातील विचारांचा संघर्ष ते दर्शवतात.
4. सखाराम:
   • सखाराम हा गावातील एक गरीब शेतकरी आहे.
   • तो बापूंचा चांगला मित्र आहे.
   • तो नेहमी बापूंच्या पाठीशी उभा राहतो.

या नाटकातील पात्रांच्या माध्यमातून लेखकानी सामाजिक विचार आणि बदलांचे महत्त्व सांगितले आहे.

लोकप्रिय चित्रपटांच्या रचना अनेक घटकांनी बनलेल्या असतात. त्यापैकी काही महत्त्वाचे घटक खालीलप्रमाणे:

• कथा आणि पटकथा (Story and Screenplay): चित्रपटाची कथा मनोरंजक, नवीन आणि प्रभावी असावी. पटकथा आकर्षक संवाद आणि दृश्यांनी परिपूर्ण असावी.
• दिग्दर्शन (Direction): दिग्दर्शन हे चित्रपटाचा आत्मा असते. दिग्दर्शकाने कथा योग्य प्रकारे सादर करणे, कलाकारांकडून उत्तम अभिनय करून घेणे आणि तांत्रिक गोष्टींचा योग्य वापर करणे आवश्यक आहे.
• कलाकार (Actors): चित्रपटातील कलाकारांची निवड योग्य असावी. त्यांनी आपल्या भूमिका चोखपणे वठवाव्यात.
• संगीत (Music): चित्रपटातील संगीत कथेला पुढे नेणारे आणि भावना व्यक्त करणारे असावे. गाणी श्रवणीय आणि लक्षात राहणारी असावी. पार्श्वसंगीत दृश्यांना अधिक प्रभावी बनवते.
• छायांकन (Cinematography): चित्रपटाचे छायांकन उच्च प्रतीचे असावे. दृश्यांची मांडणी, प्रकाश योजना आणि कॅमेऱ्याचे अँगल योग्य असावेत.
• संपादkन (Editing): चित्रपटाची लांबी योग्य असावी. अनावश्यक दृश्ये वगळणे आणि कथा जलद गतीने पुढे सरळवणे आवश्यक आहे.
• तंत्रज्ञान (Technology): चित्रपटात आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करणे, ज्यामुळे चित्रपट अधिक आकर्षक आणि प्रभावी वाटतो.
• सामाजिक संदेश (Social Message): चित्रपट मनोरंजनासोबत काही सामाजिक संदेश देत असेल, तर तो अधिक लोकप्रिय होतो.

या सर्व घटकांच्या योग्य संयोजनातून एक लोकप्रिय चित्रपट तयार होतो.

चित्रपट आणि समाज यांचा खूप जवळचा संबंध आहे. चित्रपट हे समाजाचा आरसा असतात. ते समाजातील चालीरीती, परंपरा, मूल्ये आणि समस्या दर्शवतात. त्याचप्रमाणे, समाज चित्रपटांवर प्रभाव टाकतो.

चित्रपटांचा समाजावर होणारा प्रभाव:

• विचार आणि दृष्टिकोन: चित्रपट लोकांच्या मनात विचार आणि दृष्टिकोन निर्माण करतात. सामाजिक समस्यांवर प्रकाश टाकून लोकांमध्ये जागरूकता निर्माण करतात.
• फॅशन आणि ट्रेंड: चित्रपटांमधील फॅशन आणि ट्रेंड लोकांना आकर्षित करतात आणि ते त्याचे अनुकरण करतात.
• भाषा आणि संवाद: चित्रपटांमुळे भाषेचा प्रसार होतो आणि लोकांच्या संवादावर परिणाम होतो.
• संस्कृती आणि परंपरा: चित्रपट संस्कृती आणि परंपरांचे जतन आणि संवर्धन करतात.

समाजाचा चित्रपटांवर होणारा प्रभाव:

• कथा आणि विषय: चित्रपटांच्या कथा आणि विषय समाजातील घटना आणि समस्यांवर आधारित असतात.
• कलाकार आणि तंत्रज्ञ: चित्रपटांमध्ये काम करणारे कलाकार आणि तंत्रज्ञ समाजाचा भाग असतात आणि त्यांचे विचार चित्रपटांमध्ये प्रतिबिंबित होतात.
• अर्थकारण: चित्रपटांचे अर्थकारण समाजावर अवलंबून असते. लोकांच्या मागणीनुसार चित्रपट बनवले जातात.

थोडक्यात, चित्रपट आणि समाज एकमेकांवर परिणाम करतात. ते एकमेकांचे अविभाज्य भाग आहेत.

अधिक माहितीसाठी:

• फिल्म अँड सोसायटी (इंग्रजीमध्ये)
• सिनेमा आणि समाज यांच्यातील संबंध (इंग्रजीमध्ये)