भ्रष्टाचार
0
Answer link
भारतातील भ्रष्टाचारास वाव देणारे विविध घटक:
- राजकीय इच्छाशक्तीचा अभाव: भ्रष्टाचाराला आळा घालण्यासाठी प्रभावी कायदे आणि अंमलबजावणी यंत्रणा असूनही, राजकीय इच्छाशक्तीच्या अभावामुळे भ्रष्टाचाराला प्रोत्साहन मिळते.
- गुंतागुंतीचे कायदे आणि प्रक्रिया: किचकट कायदे आणि नियमांमुळे लोकांना गैरमार्ग वापरण्याची संधी मिळते, ज्यामुळे भ्रष्टाचार वाढतो.
- पारदर्शकतेचा अभाव: सरकारी कामांमध्ये आणि धोरणांमध्ये पारदर्शकता नसल्यामुळे भ्रष्टाचाराला वाव मिळतो. माहिती अधिकार (RTI) असूनही, अनेकदा माहिती मिळवणे कठीण होते.
- शिक्षणाचा अभाव आणि नैतिक मूल्यांची घसरण: समाजामध्ये शिक्षणाचे महत्त्व कमी झाल्यामुळे आणि नैतिक मूल्यांची घसरण झाल्यामुळे लोक भ्रष्ट मार्गांनी पैसे कमवण्यास प्रवृत्त होतात.
- गरिबी आणि आर्थिक विषमता: काही लोक गरजेपोटी लाच घेतात, तर काहीजण अधिक पैसे मिळवण्याच्या लालसेने भ्रष्ट होतात.
- प्रशासकीय ढिलाई: सरकारी कार्यालयांमधील कामांची गती कमी असल्यामुळे लोकांना नाइलाजाने लाच द्यावी लागते.
- निवडणूक भ्रष्टाचार: निवडणुकांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर पैसा वापरला जातो, ज्यामुळे निवडणुकीनंतर भ्रष्टाचाराला प्रोत्साहन मिळतो.
- पोलिसांची भूमिका: अनेक ठिकाणी पोलीस स्वतःच भ्रष्टाचारात सामील असतात, त्यामुळे सामान्य माणूस हतबल होतो.
अधिक माहितीसाठी, आपण खालील वेबसाइट्सला भेट देऊ शकता:
0
Answer link
परिचय | भारत में भ्रष्टाचार की प्रस्तावना
भ्रष्टाचार एक ऐसा जहर है जो देश, संप्रदाय, समाज और परिवार के कुछ लोगों के दिमाग में बैठ गया है। इसमें केवल छोटी सी इच्छा और अनुचित लाभ के लिए सामान्य जन के संसाधनों की बरबादी की जाती है। किसी के द्वारा अपनी ताकत और पद का गलत इस्तेमाल करना है, फिर चाहे वो सरकारी या गैर-सरकारी संस्था क्यों न हो। इसका प्रभाव व्यक्ति के विकास के साथ ही राष्ट्र पर भी पड़ रहा है और यही समाज और समुदायों के बीच असमानता का बड़ा कारण बन चूका है। साथ ही ये राजनीतिक, आर्थिक और सामाजिक रुप से राष्ट्र के प्रगति और विकास में बाधा बनते जा रहा है।
दूषित और निन्दनीय, पतित और अवैध आचरण भ्रष्टाचार है। अधिकारियों तथा कर्मचारियों द्वारा विहित कर्त्तव्यों का निष्ठापूर्वक यथोचित रूप से पालन न करके, अवैध ढंग से, विलम्ब से तथा कार्यार्थी से रिश्वत लेकर अनुचित रूप में कार्य करना भी भ्रष्टाचार है। भ्रष्ट आचरण का अभिप्राय ऐसा आचरण और क्रियाकलाप है जो आदर्शों, मूल्यों, परम्पराओं, संवैधानिक मान्यताओं और नियम व कानूनों के अनुरूप न हो। भारतीय संविधान, भारतीय मूल्यों और आदर्शों के साथ किया जाने वाला विश्वासघात भी भ्रष्ट आचरण है। व्यापारी खाद्य वस्तु और पेट्रोलियम पदार्थों में मिलावट करते हैं, तीन रुपये की वस्तु के तेरह रुपये वसूलते हैं, यह भी भ्रष्टाचार ही है। भ्रष्टाचार सामाजिक स्वास्थ्य के लिए विकार उत्पन्न करने का कारण है।
रिश्वत और बेईमानी का पर्याय
भ्रष्टाचार रिश्वत और बेईमानी का पर्याय है। इसके मूल में है अत्यधिक धनोपार्जन की लिप्सा (हवस)। जब धन-सम्पत्ति के संग्रह की व्यापक छूट हो तो आगा-पीछा सोचने की जरूरत ही क्या है ? इस छूट से सच्चाई पर स्वत: पर्दा पड़ जाएगा, न्याय पर सोने का पानी चढ़ जाएगा | यदि धन-संग्रह की खुली छूट न होती, तो न्यायालय के चपरासी, बाबू और रीडर न्यायाधीश से भी अधिक अमीर कैसे होते ? हाजी मस्तान, बखिया और पटेल जैसे तस्कर-सम्राट भारत में कैसे फलते-फूलते ? शेयर किंग हर्षद मेहता भारत के अर्थ-तंत्र की जड़ें कैसे हिला पाता ? प्रशासनिक शिथिलता भ्रष्टाचार की जड़ है। रिश्वत के बिना 'फाइल' हिलेगी नहीं और कार्य की सम्पन्नता पर प्रश्नवाचक चिन्ह बना ही रहेगा। लिपिक से लेकर मंत्री तक, लालफीताशाही की गिरफ्त में हैं। उस बंधन को काटने के लिए चाहिए बख्शिश, रिश्वत, मेहनताना, दस्तूरी।
राजनीतिक भ्रष्टाचार
भारत आज भ्रष्टाचार के रोग से ग्रस्त है। यहाँ का राजनीतिज्ञ सूखा-पीड़ित जनों में वितरणार्थ आए अनाज की तो बात ही क्या पशुओं का 'चारा' तक खा जाता है। दोषी और भ्रष्ट नेताओं के विरुद्ध मुकदमे वापिस हो जाते हैं । समाजद्रोही तत्त्वों को न केवल सरकार का प्रश्नय मिलता है, अपितु उन्हें स्वच्छन्द पापाचार का लाइसेन्स भी मिलता है, तो भ्रष्टाचार रुकेगा कैसे ?
सरकारी कानूनों के नाम पर लोगों के उचित और सही काम भी जब फाइलों में लटकते रहेंगे, परियोजनाओं की पूर्ति के लिए खुलकर कमीशन मिलते और माँगे जाते रहेंगे, सरकारी खरीद में हिस्सा मिलता रहेगा तो लोगों में नैतिकता का बोध[कैसे कायम रह पाएगा ?
यदि राजनीति में व्यक्ति, सिद्धांत, विचारधारा एवं संगठन की बजाय धन ही प्रभावी होता जाएगा और बिना पैसे वाले निष्ठावान कार्यकर्ता की अवहेलना की जाती रहेगी, तो सार्वजनिक जीवन में पवित्र मूल्यों की स्थापना कैसे हो पाएगी ?
श्री अटलबिहारी वाजपेयी का मानना है, 'भ्रष्टाचार के विरुद्ध एक उदासीनता की स्थिति भी है क्योंकि भ्रष्टाचार ने संस्थागत रूप ले लिया है । लोग मानने लगे हैं कि भ्रष्टाचार न सिर्फ प्रशासन में बल्कि जीवन के विभिन क्षेत्रों में इस हद तक फैल चुका है कि उसे मिटाया नहीं जा सकता।
0
Answer link
अर्थव्यवस्थेत साठेबाजी आणि भ्रष्टाचार वाढण्याची कारणे खालीलप्रमाणे आहेत:
साठेबाजी वाढण्याची कारणे:
- मागणी आणि पुरवठ्यातील असमतोल: जेव्हा वस्तूची मागणी जास्त असते आणि पुरवठा कमी असतो, तेव्हा साठेबाजी वाढते. व्यापारी वस्तूंचा साठा करून ठेवतात आणि नंतर जास्त किमतीत विकतात.
- किंमत वाढण्याची अपेक्षा: भविष्यात वस्तूंच्या किंमती वाढणार आहेत, असा अंदाज असल्यास व्यापारी साठेबाजी करतात.
- सरकारी धोरणे: काही वेळा सरकारची धोरणे देखील साठेबाजीला प्रोत्साहन देतात. उदाहरणार्थ, आयात-निर्यात धोरणे किंवा करांमधील बदल.
- नैसर्गिक आपत्ती: पूर, दुष्काळ यांसारख्या नैसर्गिक आपत्तींमुळे पुरवठा खंडित झाल्यास साठेबाजी वाढते.
भ्रष्टाचार वाढण्याची कारणे:
- लालसा आणि स्वार्थ: भ्रष्टाचार हा लालसा आणि स्वार्थामुळे वाढतो. जेव्हा लोकांना वाटते की ते नियम तोडून जास्त पैसे कमवू शकतात, तेव्हा ते भ्रष्टाचाराकडे वळतात.
- अंमलबजावणीचा अभाव: कायद्याची प्रभावी अंमलबजावणी न झाल्यास भ्रष्टाचार वाढतो. शिक्षेचा धाक नसल्यामुळे लोक भ्रष्टाचार करण्यास प्रवृत्त होतात.
- राजकीय अस्थिरता: राजकीय अस्थिरता आणि कमजोर सरकारमुळे भ्रष्टाचार वाढतो. भ्रष्ट अधिकारी आणि राजकारणी यांच्यावर कोणाचाही वचक नसतो.
- जटिल नियम आणि प्रक्रिया: किचकट नियम आणि प्रक्रिया लोकांना भ्रष्टाचार करण्यास भाग पाडतात. काम लवकर होण्यासाठी लोक लाच देतात.
- पारदर्शकतेचा अभाव: सरकारी कामांमध्ये पारदर्शकता नसल्यामुळे भ्रष्टाचार वाढतो. माहितीचा अभाव लोकांना भ्रष्टाचाराविरुद्ध आवाज उठवण्यापासून रोखतो.
या अपप्रवृत्ती रोखण्यासाठी उपाय:
- कडक कायदे आणि अंमलबजावणी: साठेबाजी आणि भ्रष्टाचार रोखण्यासाठी कडक कायदे तयार करणे आणि त्यांची प्रभावी अंमलबजावणी करणे आवश्यक आहे.
- पारदर्शकता: सरकारी कामांमध्ये पारदर्शकता आणणे आवश्यक आहे. माहितीचा अधिकार (Right to Information) कायद्याचा प्रभावी वापर करणे आवश्यक आहे.
- शिक्षण आणि जागरूकता: लोकांना साठेबाजी आणि भ्रष्टाचाराच्या दुष्परिणामांविषयी शिक्षित करणे आवश्यक आहे.
- तंत्रज्ञानाचा वापर: तंत्रज्ञानाचा वापर करून सरकारी प्रक्रिया सुलभ आणि पारदर्शक बनवता येतात.
0
Answer link
अर्थव्यवस्थेत साठेबाजी आणि भ्रष्टाचार यावर उपाय
अर्थव्यवस्थेत साठेबाजी (Hoarding) आणि भ्रष्टाचार (Corruption) या दोन गंभीर समस्या आहेत, ज्यामुळे आर्थिक विकास आणि सामाजिक न्याय बाधित होतो. या समस्यांवर मात करण्यासाठी अनेक उपाययोजना करता येतात:
1. साठेबाजी रोखण्यासाठी उपाय:
- पुरवठा साखळी व्यवस्थापन (Supply Chain Management): वस्तूंचा पुरवठा सुरळीत ठेवण्यासाठी तंत्रज्ञानाचा वापर करणे, ज्यामुळे मागणी आणि पुरवठा यांच्यातील अंतर कमी होईल.
- साठवणूक क्षमतेत वाढ: नाशवंत वस्तू साठवण्यासाठी शीतगृहे (Cold Storage) आणि गोदामे (Warehouses) वाढवणे.
- कायद्याची कठोर अंमलबजावणी: साठेबाजी करणाऱ्यांवर कठोर कारवाई करण्यासाठी कायद्याची प्रभावी अंमलबजावणी करणे.
- नियंत्रण आणि तपासणी: नियमितपणे बाजारपेठेत तपासणी करणे आणि साठेबाजी आढळल्यास त्वरित कारवाई करणे.
2. भ्रष्टाचार निर्मूलनासाठी उपाय:
- पारदर्शकता आणि उत्तरदायित्व (Transparency and Accountability): सरकारी कामांमध्ये पारदर्शकता आणण्यासाठी माहिती तंत्रज्ञानाचा (Information Technology) वापर करणे, ज्यामुळे लोकांना माहिती सहज उपलब्ध होईल.
- ई-गव्हर्नन्स (E-Governance): सरकारी सेवा ऑनलाइन उपलब्ध करणे, ज्यामुळे मानवी हस्तक्षेप कमी होऊन भ्रष्टाचार कमी होईल.
- स्वतंत्र संस्था: भ्रष्टाचारविरोधी संस्थांना अधिक अधिकार देणे, जसे की लोकायुक्त (Lokayukta) आणि लाचलुचपत प्रतिबंधक विभाग (Anti-Corruption Bureau).
- शिक्षण आणि जागरूकता: भ्रष्टाचारामुळे होणाऱ्या नुकसानाबद्दल लोकांना शिक्षित करणे आणि जनजागृती करणे.
- कঠোর कायदे आणि जलद न्याय: भ्रष्टाचाराच्या प्रकरणांमध्ये जलदगतीने खटले चालवून दोषींना कठोर शिक्षा देणे.
3. एकत्रित उपाय:
- तंत्रज्ञानाचा वापर: ब्लॉकचेन (Blockchain) आणि डेटा Analytics चा वापर करून व्यवहारांमध्ये पारदर्शकता आणणे.
- सामाजिक लेखा परीक्षण (Social Audit): सरकारी योजना आणि कामांचे सामाजिक लेखा परीक्षण करणे, ज्यामुळे लोकांना कामांची माहिती मिळेल आणि ते प्रश्न विचारू शकतील.
- whistleblowing संरक्षण: भ्रष्टाचार उघडकीस आणणाऱ्यांचे संरक्षण करण्यासाठी कायद्याची निर्मिती करणे.
हे काही उपाय आहेत ज्यांच्या साहाय्याने साठेबाजी आणि भ्रष्टाचार यांवर नियंत्रण मिळवता येऊ शकते. या उपायांमुळे अर्थव्यवस्थेत सुधारणा करता येतील.
0
Answer link
अर्थव्यवस्थेत साठेबाजी, भ्रष्टाचार यांसारख्या अपप्रवृत्ती कशा व का वाढीस लागतात, हे स्पष्ट कसे कराल?
अर्थव्यवस्थेत साठेबाजी आणि भ्रष्टाचार यांसारख्या अपप्रवृत्ती वाढण्याची कारणे अनेक आहेत. त्यातील काही प्रमुख कारणे खालीलप्रमाणे आहेत:
हे सर्व घटक एकत्रितपणे अर्थव्यवस्थेत साठेबाजी आणि भ्रष्टाचार वाढण्यास मदत करतात. यावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी कठोर कायदे, पारदर्शक governance आणि सामाजिक जागरूकता आवश्यक आहे.
1. मागणी आणि पुरवठ्यातील असमतोल:
- जेव्हा मागणी जास्त असते आणि पुरवठा कमी होतो, तेव्हा व्यापारी वस्तूंची साठेबाजी करून कृत्रिम टंचाई निर्माण करतात.
- यामुळे वस्तूंच्या किमती वाढतात आणि साठेबाजांना जास्त नफा मिळतो.
2. शासकीय नियंत्रण आणि परवानग्या:
- गुंतागुंतीच्या परवानग्या आणि नियमांमुळे काही लोक नियम मोडण्यासाठी लाच देतात, ज्यामुळे भ्रष्टाचार वाढतो.
- नियमांमधील त्रुटी आणि लूपहोल्स (loopholes) वापरून काही लोक गैरव्यवहार करतात.
3. काळा पैसा:
- ज्या लोकांकडे हिशोबाशिवायचा पैसा असतो, ते मालमत्ता आणि वस्तू खरेदीमध्ये गुंतवणूक करतात, ज्यामुळे किमती वाढतात.
- काळा पैसा वापरून साठेबाजी करणे सोपे होते, कारण त्यात कोणताही कायदेशीर अडथळा नसतो.
4. कमजोर अंमलबजावणी:
- कायदे आणि नियमांचे योग्य पालन न झाल्यास गुन्हेगारांना शिक्षा होण्याचा धोका कमी होतो.
- भ्रष्टाचार उघडकीस आणण्यासाठी आणि त्यावर कारवाई करण्यासाठी सक्षम यंत्रणा नसल्यास अशा प्रवृत्ती वाढतात.
5. नैतिक मूल्यांचा अभाव:
- काही लोकांमध्ये केवळ स्वतःचा फायदा पाहण्याची वृत्ती असते, त्यामुळे ते अनैतिक मार्गांनी पैसे कमवण्याचा प्रयत्न करतात.
- सामाजिक आणि नैतिक मूल्यांचा ऱ्हास झाल्यामुळे भ्रष्टाचार आणि साठेबाजीला प्रोत्साहन मिळते.
6. राजकीय हस्तक्षेप:
- राजकीय नेते आणि अधिकारी यांच्या संगनमताने भ्रष्टाचार वाढतो.
- चुकीच्या धोरणांमुळे काही विशिष्ट लोकांना फायदा होतो आणि ते साठेबाजी करण्यास प्रवृत्त होतात.
7. माहितीचा अभाव:
- सामान्य लोकांना बाजारभावांची आणि वस्तूंच्या उपलब्धतेची माहिती नसल्यामुळे व्यापारी त्यांचा फायदा घेतात.
- जागरूकतेच्या अभावामुळे ग्राहक फसवणुकीला बळी पडतात.
0
Answer link
१९८२ मध्ये, महाराष्ट्राचे माजी मुख्यमंत्री अब्दुल रहमान अंतुले यांच्यावर गाडीवर नंबर टाकण्यासाठी 50 रुपये लाच मागितल्याचा आरोप होता.
हा आरोप जनता पक्षाचे आमदार राम नाईक यांनी विधानसभेत केला होता.
या आरोपांमुळे महाराष्ट्राच्या राजकारणात खळबळ उडाली होती.
अधिक माहितीसाठी आपण खालील लिंकवर क्लिक करू शकता:
0
Answer link
राजकारणातून भ्रष्ट माणसांना कमी करणे आवश्यक आहे, यात काही शंका नाही. भ्रष्टाचारामुळे अनेक गंभीर समस्या येतात आणि त्याproble देशाच्या विकासाला हानिकारक ठरतात.
भ्रष्टाचार कमी करण्याचे फायदे:
- आर्थिक विकास: भ्रष्टाचारामुळे विकास प्रकल्पांमध्ये अडथळे येतात.
- सामाजिक न्याय: गरीब आणि गरजू लोकांपर्यंत सरकारी योजना पोहोचत नाहीत.
- विश्वासार्हता: लोकांचा सरकारवरील विश्वास उडतो.