कावीळ म्हणजे काय ? प्रकार, लक्षणे आणि प्रतिबंध 

 कावीळ हा एक आजार आहे जो शरीरात जास्त प्रमाणात बिलीरुबिनमुळे होतो. बिलीरुबिन शरीराच्या ऊतींमध्ये आणि रक्तामध्ये तयार होते. सामान्यत: लाल रक्तपेशी काही कारणाने तुटतात तेव्हा पिवळ्या रंगाचे बिलीरुबिन तयार होते.

 

बिलीरुबिन यकृताद्वारे फिल्टर केल्यानंतर शरीरातून बाहेर पडते, परंतु जेव्हा काही कारणांमुळे ते रक्तातून यकृताकडे जात नाही किंवा यकृताद्वारे ते फिल्टर केले जात नाही, तेव्हा शरीरात त्याचे प्रमाण वाढते, ज्यामुळे कावीळ होते .

 

हा एक असा आजार आहे ज्यामध्ये एकूण सीरम बिलीरुबिनची पातळी प्रति डेसिमीटर तीन मिलीग्रामपेक्षा जास्त होते. डोळ्याचा पांढरा भाग पिवळसर होणे ही कावीळची मुख्य लक्षणे आहेत. 

 

बहुतेक प्रकरणांमध्ये, कावीळ नवजात मुलांमध्ये आढळते, परंतु काही प्रकरणांमध्ये ती प्रौढांमध्ये देखील होऊ शकते. त्याच्या लक्षणांवर आधारित, डॉक्टर कावीळच्या प्रकाराची पुष्टी करतात आणि उपचार प्रक्रिया सुरू करतात.

 

काविळीवर वेळेवर उपचार न केल्यास सेप्सिस आणि काही प्रकरणांमध्ये यकृत निकामी होऊ शकते. त्यामुळे त्यावर वेळीच योग्य उपचार आवश्यक आहेत.

 

काविळीचे किती प्रकार आहेत 

कावीळचे तीन मुख्य प्रकार आहेत ज्यात यकृतपूर्व कावीळ, यकृतानंतरची कावीळ आणि हेपॅटोसेल्युलर कावीळ यांचा समावेश होतो. प्री-हेपॅटिक कावीळ याला हेमोलाइटिक कावीळ असेही म्हणतात.

 

कावीळ कसा पसरतो? 

काविळीचे विषाणू रुग्णाच्या स्टूलमध्ये असतात, त्यामुळे हा आजार पसरू शकतो. शिवाय, दूषित पाणी, दूध आणि इतर अन्नपदार्थांमुळेही कावीळ पसरू शकते. या आजारापासून स्वत:ला दूर ठेवायचे असेल तर आजूबाजूच्या स्वच्छतेची विशेष काळजी घेतली पाहिजे. तसेच, अन्नपदार्थ खाण्यापूर्वी ते चांगले धुवावेत जेणेकरून कावीळ किंवा इतर रोग आणि संसर्ग होण्याचा धोका राहत नाही.

 

कावीळची लक्षणे 

काविळीचे सर्वात मोठे लक्षण म्हणजे त्वचा आणि डोळे पिवळे पडणे. या व्यतिरिक्त तुम्हाला कावीळ असल्यास, तुम्हाला खालील लक्षणे दिसू शकतात:-

ताप

थकवा

वजन कमी होणे

कमजोरी

भूक न लागणे

पोटदुखी

डोकेदुखी

शरीरात जळजळ होणे

हलक्या रंगाचे मल असणे

बद्धकोष्ठता 

गडद मूत्र रंग

काही प्रकरणांमध्ये खाज सुटणे आणि उलट्या होणे

 

तुम्हाला स्वतःमध्ये वरील लक्षणे जाणवल्यास किंवा तुम्हाला कावीळ झाल्याची शंका असल्यास, ताबडतोब डॉक्टरांचा सल्ला घ्या आणि त्याबद्दल बोला.

 

कावीळ होण्यामागील कारणे

बिलीरुबिनचे काम यकृतातील घाण साफ करणे आहे, परंतु जेव्हा काही कारणांमुळे त्याचे प्रमाण 2.5 पेक्षा जास्त होते तेव्हा ते काम करणे थांबवते. परिणामी काविळीची समस्या निर्माण होते. 

 

लाल रक्तपेशी लवकर मोडल्यामुळे बिलीरुबिनचे प्रमाण वाढते ज्यामुळे प्री-हेपॅटिक कावीळ होते. इतर कारणे देखील असू शकतात ज्यात प्रामुख्याने समाविष्ट आहे:

 

मलेरिया

थॅलेसेमिया

गिल्बर्ट सिंड्रोम

सिकल सेल रोग

इतर अनुवांशिक कारणे

 

यकृताच्या पेशींचे नुकसान झाल्यास किंवा यकृतामध्ये कोणत्याही प्रकारचा संसर्ग पसरल्यास हेपॅटोसेल्युलर कावीळ होते. याचे मुख्य कारण म्हणजे दारूचे सेवन, जास्त तेलकट आणि मसालेदार पदार्थ आणि शरीरातील बद्धकोष्ठता.

 

यकृतानंतरची कावीळ जेव्हा पित्त नलिकेत अडथळा निर्माण होते तेव्हा होते. यकृताचे नुकसान, पित्ताशयाचे खडे, हिपॅटायटीस किंवा कोणत्याही औषधाच्या दुष्परिणामांमुळे पित्त नलिकेत अडथळा येऊ शकतो.

 

कावीळ कोणाला होऊ शकते?

37 आठवडे किंवा 8.5 महिन्यांपूर्वी जन्मलेल्या बाळांना काविळीचा धोका जास्त असतो कारण त्यांचे यकृत अद्याप पूर्णपणे विकसित झालेले नाही. याव्यतिरिक्त ज्या लहान मुलांना पुरेसे मातेचे दूध मिळत नाही त्यांना देखील या आजाराचा धोका असतो. या सर्वांशिवाय, ज्या बाळांना खालील समस्या आहेत त्यांनाही काविळीचा धोका जास्त असतो:-

सेप्सिस संसर्ग

अंतर्गत रक्तस्त्राव

बाळामध्ये यकृत समस्या

जन्मादरम्यान बाळाला दुखापत

बाळाच्या लाल रक्तपेशींची समस्या

विविध रक्त प्रकार, जसे की आरएच रोग

अनुवांशिक समस्या, जसे की G6PD कमतरता

 

कावीळची गुंतागुंत 

काविळीची गुंतागुंत त्याच्या कारणावर आणि तीव्रतेवर अवलंबून असते. काविळीच्या संभाव्य गुंतागुंतांमध्ये हे समाविष्ट असू शकते:

एनीमिया

ब्लीडिंग

इंफेक्शन

क्रोनिक हेपेटाइटिस

हेपेटिक एंसेफॅलोपॅथी

काही प्रकरणांमध्ये लिव्हर फेल होणे

 

कावीळचे निदान कसे केले जाते? 

बिलीरुबिन टेस्ट

कम्प्लीट ब्लड काउंट टेस्ट

हेपेटाइटिस ए, बी आणि सी तपासणी

एमआरआई स्कॅन

अल्ट्रासाउंड

सिटी स्कॅन

एंडोस्कोपिक रेट्रोग्रेड कोलाँजियोंपँक्रिटोग्राफी

लिवर बायोप्सी

 

कावीळ उपचार 

कावीळचा उपचार त्याच्या कारणावर अवलंबून असतो. या आजारावर उपचार करण्यासाठी, डॉक्टर अनेक उपचार पर्याय निवडू शकतात ज्यात औषधे, शस्त्रक्रिया, जीवनशैली आणि आहारातील बदल इ.

 

कावीळ मध्ये काय खावे 

कावीळ झाल्यास आपल्या खाण्याच्या सवयींची विशेष काळजी घ्यावी. कावीळमध्ये तुमचा आहार कसा असावा जाणून घ्या-

फळांचा रस प्या

शक्य तितके पाणी प्या

ताजे आणि शुद्ध अन्न खा

दिवसातून 4-6 वेळा लहान जेवण घ्या

अन्न खाण्यापूर्वी हात चांगले धुवा

 

या व्यतिरिक्त या वस्तू आहारात सामील करु शकता-

दही

मूळा

कांदा

पपई

तुळस

टोमॅटो

ताक

नारळ पाणी

धणे बियाणे

गिलोय आणि मध

 

काविळीत काय खाऊ नये?

काविळीचा त्रास होत असल्यास, आपण काही गोष्टी टाळल्या पाहिजेत ज्यात प्रामुख्याने पुढील गोष्टींचा समावेश असू शकतो:-

बाहेरचे अन्न खाऊ नका

मसूर आणि बीन्स खाऊ नका

लोणी टाळा

खूप मेहनत करणे टाळा

एकाच वेळी जास्त अन्न खाऊ नका

कॉफी आणि चहा टाळा

जास्त मसालेदार किंवा तेलकट पदार्थ खाऊ नका

अंडी, मांस, चिकन आणि मासे खाऊ नका

 

कावीळ प्रतिबंध आणि उपचार 

काही विशेष खबरदारी घेतल्यास कावीळ टाळता येते. डॉक्टरांच्या मते कावीळ टाळण्यासाठी निरोगी यकृत असणे खूप महत्वाचे आहे, कारण ते पाचक रस तयार करते जे अन्न पचण्यास मदत करते. 

 

याव्यतिरिक्त, यकृत रक्त गोठण्यास आणि शरीरातील विषारी पदार्थ काढून टाकण्यास मदत करते. खालील बाबींचे पालन करून यकृत निरोगी ठेवता येते ज्यामुळे कावीळ रोखण्यास मदत होईल.

आहार

संतुलित साइट यकृत निरोगी ठेवण्यास मदत करते. आपल्या आहारात हिरव्या पालेभाज्या आणि फळांचा समावेश करा.

व्यायाम

दररोज सकाळी किंवा संध्याकाळी हलका व्यायाम तुमचा यकृत निरोगी ठेवण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावतो. जर तुम्ही निष्क्रिय जीवन जगत असाल तर तुम्ही हलका व्यायाम करायला सुरुवात केली पाहिजे.

 

स्वच्छता

दैनंदिन जीवनात स्वच्छतेची विशेष काळजी घ्या. स्वच्छ पाणी प्या आणि स्वच्छ फळे आणि भाज्या खा.

 

दारू

अल्कोहोल सेवनाने यकृतावर सर्वात जास्त दुष्परिणाम होतो. जर तुम्ही दारूचे सेवन केले तर तुम्हाला कावीळ होण्याचा धोका असतो. कावीळ टाळण्यासाठी, आपण अल्कोहोलचे सेवन मर्यादित किंवा थांबवावे.

 

कावीळ झाल्यास डॉक्टरांचा सल्ला कधी घ्यावा

तुम्हाला कावीळची खालील लक्षणे आढळल्यास, तुम्ही लवकरात लवकर तज्ञ डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा.

डोळे पिवळसर होणे

त्वचा पिवळसर होणे

पटकन थकवा जाणवणे

पोटदुखी

वजन कमी होणे

भूक न लागणे

ताप येणे.

कावीळ (Jaundice) म्हणजे काय?

कावीळ हा एक रोग आहे जो यकृताला (liver) होतो. काविळीमध्ये, रक्तातील बिलीरुबिनची पातळी वाढते, ज्यामुळे त्वचा, डोळे आणि इतर ऊती पिवळ्या रंगाच्या दिसू लागतात. बिलीरुबिन हे लाल रक्तपेशींच्या विघटनानंतर तयार होणारे एक पिवळे रंगद्रव्य आहे. यकृत सामान्यतः बिलीरुबिनला शरीरातून बाहेर टाकते, परंतु जेव्हा यकृत खराब होते किंवा बिलीरुबिनचे उत्पादन जास्त होते, तेव्हा ते रक्तामध्ये जमा होते आणि कावीळ होते.

काविळीचे प्रकार:

• हेपेटायटिस (Hepatitis): हा यकृताचा दाह आहे, जो विषाणूंच्या संसर्गामुळे होतो. CDC
• पित्ताशयातील खडे (Gallstones): पित्ताशयातील खड्यांमुळे पित्तनलिका अवरुद्ध होतात, ज्यामुळे बिलीरुबिन यकृताबाहेर पडू शकत नाही. Mayo Clinic
• अल्कोहोलिक लिव्हर डिसीज (Alcoholic Liver Disease): जास्त प्रमाणात मद्यपान केल्याने यकृत खराब होते.
• ड्रग-इंड्युस्ड लिव्हर इंजरी (Drug-Induced Liver Injury): काही औषधांमुळे यकृताला नुकसान होऊ शकते.
• ऑटोइम्यून लिव्हर डिसीज (Autoimmune Liver Disease): या रोगामध्ये, शरीराची रोगप्रतिकारशक्ती यकृतावर हल्ला करते.

काविळीची लक्षणे:

• त्वचा आणि डोळे पिवळे होणे
• लघवीचा रंग गडद पिवळा होणे
• विष्ठा (stool) पांढऱ्या रंगाची होणे
• थकवा
• पोटदुखी
• भूक न लागणे
• वजन कमी होणे
• ज्वर (ताप)

जर तुम्हाला काविळीची लक्षणे दिसत असतील, तर डॉक्टरांचा सल्ला घेणे महत्त्वाचे आहे.